ÇOCUĞA TUVALET TERBİYESİ VERMEYİN!

Çocuklar genellikle 2. yaş sonunda kakalarını, 3. yaş sonunda da çişlerini tutmayı öğrenirler. Ancak, 4-5 yaşına gelinceye dek, ara sıra gündüzleri, daha sık olarak da geceleri altlarını ıslatırlar.

Eskiden bebekler düzenli olarak çişlerini yapana kadar oturağa oturtulurdu. Bu, bir taraftan “eğitildikleri” izlenimini verirken, diğer taraftan en azından bir bezin ıslanmasını önlerdi. Örneğin; yemek sonrası çocuğunuzun bağırsaklarının hareketleneceğini bildiğiniz zaman onu oturağına oturtur ve tuvaletini yapana kadar beklerseniz; çocuğunuz oturağın ne işe yaradığını öğrenebilir, fakat bu ona bağırsak hareketlerini kontrol etmeyi öğretmez. Bu, ancak o gelişimini tamamlayıp buna hazır olduğunda gerçekleşecektir. Ayrıca, çocuğunuz bezi bırakmak isteyene kadar ona tuvalet alışkanlığı kazandırmanız mümkün olmayacaktır. Oturağa gidene kadar çişini tutmayı ve güzelce oturmayı fiziksel olarak kontrol edebilmelidir.

Her bebeğin gelişim süreci kendine hastır. Genellikle tuvalet alışkanlığı 18-36. aylar arasında gelişir. Bazı bebeklerde bu süre 4, hatta 5 yaşına kadar ertelenebilir. Bu durum bebeğinizin kendini hazır hissetmesi ile bağlantılıdır. Yapılan araştırmalar da bebeklerin kendi mesanelerini ve rektumlarını 18 aya kadar kontrol edemediklerini göstermiştir. Daha güvenilebilir bir şekilde kontrol 3 yaşından sonra başlar. Tuvalet alışkanlığı, gece-gündüz bağırsak kontrolü ve gece-gündüz mesane kontrolü sırasıyla gelişir. İradesini kontrol etmeye başladığı anda, tuvalet alışkanlığını da öğrenmeye başlar. Sonuçta, tuvalet alışkanlığı, çocuğunuz ancak makat ve mesane kaslarını kontrol edebildiğinde mümkün olur.
Çocuğunuzu başka çocuklarla kıyaslamayın; her çocuğun gelişim süreci farklıdır ve tuvalet alışkanlığı da buna göre değişiklik gösterir. Önemli olan çocuğunuza bir başlangıç noktası vermenizdir. Bu başlangıç noktasını verirken de çocuğun gelişimi ve bu konuda size verdiği ipuçları en iyi rehberinizdir.

ONA EŞLİK EDİN
Tuvalet alışkanlığı kazanmaya hazır olduğunu gösteren bazı işaretleri takip edin. Bunlar ıslak bir bezden rahatsız olması, bağırsak hareketlerinin farkına varması ya da bazen çocuğunuzun mesanesinin daha fazla miktarda idrar tutabildiğinin göstergesi olarak bezinin uzun süre kuru kalmasıdır. Aynı zamanda, çocuğunuz oturağı kullanmaya istekli olarak sizi taklit etme eğilimi de gösterebilir.

Çocuğunuza bağırsak hareketleriyle ilgili karmaşık mesajlar vermediğinizden emin olun. Eğer onun bu konudaki gayretlerini övüp, ardından da yaptığının kötü kokulu ve pis olduğunu söylerseniz, kafası karışabilir. Herhangi bir başarı konusunda olumlu olun, fakat kazalar olursa da bilerek görmezden gelin. Bu gerçekten çocuğunuzun elinde değildir. Her şeyden öte, bu sürece gereğinden fazla anlam yüklemeyin. Eğer çocuğunuz hazır olmadan tuvalet alışkanlığı kazandırmaya başlarsanız, çok kaza olur. Dolayısıyla çocuğunuz bu kazaları çok fazla tekrarlıyorsa, beze geri dönün. Stresli bir dönemde bezden külota geçmeye çalışmayın, daha sakin bir dönemi bekleyin.

ZAMANA BIRAKIN
Çocuğunuzun çişini yaparken oturağı kullanmaktan memnun olduğunu görseniz bile, bağırsak hareketi farklı bir konudur ve kakasını beze yapmaya devam etmek isteyebilir. Onun açısından bakarsak, kakasını oturağa ya da tuvalete yapmak bezine yapmaktan oldukça farklı bir duygudur, bazı çocuklar bunu biraz garip bulurlar. Çoğunlukla oturağa kaka yapmaktansa, bağırsaklarını boşaltmak için gece yatarken bağlanan bezi bekleyebilir. Çocuğunuzun endişesi zamanla geçecektir, merak etmeyin.

KAKASINI KONTROL ETMEYİN!
Öte yandan, 18. aydan itibaren, daha önce ağız çevresinde olan haz, anüs ve civarı dokulara yerleşir. Dolayısıyla artık “emzik” faslı bitmiş “popo” faslı başlamıştır. Kakası ona ait bir eserdir. Onu yapıp yapmama kararı da ona ait olmalıdır. İsterse kakasını kendisi verir. İnsanın kararlı kimliği bu şekilde oluşur. Kendi kararlarını kendi verebiliyor olması, onun bağımsız kimliğidir.

Sık sık koklayarak ya da bezini aralayıp bakarak, kaka ya da çiş yapıp yapmadığı kontrol edilmemelidir. Çocuk kakasını yaptıktan sonra, annesinden onu almasını, yine kendisi istemelidir. Bu dönem iyi doyurulursa, geleceğin kendi kararlarını verebilen, kararlarında tutarlı yetişkinin temelleri atılmış olur. Pişik tedavi edilir, ama yaptığı kakanın kabul görmemesi ile yerleşecek utanç duygusu ve inatçı karakter tedavi edilemez. Hayat boyu yerleşir. Utanç duygusu, aşağılanma hissi uyandırır ve yeteneklerin ortaya çıkmasına engel olabilir.,

DÜZEN İLE ÖZDEŞLEŞME
1,5-3 yaş arasındaki dönem, temizlik ve düzen ile özdeşleşme dönemidir. Fakat burada aşırıya kaçan titiz bir annenin erken ve sıkı tuvalet terbiyesi, haz ilkesinin doyurulmasına engel olur. Aynı zamanda, aşırı temizlik ile özdeşleşen çocukta, yerine getiremediği her temizlik kuralı bir suçluluk duygusu yaratır. Kararsız ve verdiği kararlardan utanç duyan, aşırı titiz, cimri, inatçı; ya erotizm sergileyen ya da buna aşırı tepki gösteren bir kişiliğin temelleri atılır.

Ya da tam tersi, bu dönemde ilgisiz bir anne ile kakası içinde büyümüş olmak da çocuğun psikolojisini olumsuz etkiler. Çocuk temizlik ve düzenle yeterince özdeşleşemez. Kararsız, başkalarının kararlarını da kabul etmeyen itirazcı, dağınık, sado-mazoşist bir kişi olabilir.

Kaynak: Çocuk Gelişimi/ALFA, Prof. Dr. Sabiha Paktuna Keskin/“Anne İş’te”/BOYUT

GECE ALIŞTIRMASI
Çocuğunuz gün boyunca bezsiz kolayca idare edebilse de, gündüz uykusunda ya da geceleri beze ihtiyaç duyabilir. Uykuya yatmadan önce oturağa oturtarak onu bezsiz yatma fikriyle tanıştırabilirsiniz. Sonuç olarak, özellikle de gündüz uykusundan uyandığında kuru bir bezle kalkabilir.

Eğer sabahları düzenli olarak kuru bir bezle kalkıyorsa, o zaman geceleri bez bağlamamayı deneyebilirsiniz. Yatağının üzerini su geçirmez koruyucu bir örtüyle örtün ve gece oturağı ya da tuvaleti kullanabilmesi için yeteri kadar ışık olup olmadığını kontrol edin. Bunu önce sizin yardımınızla, büyüdükçe de kendi başına halledecektir.

Prof. Dr. Bengi Semerci (Çocuk Psikiyatrisi Uzmanı ):
“ÇOCUĞUN VE BAKIM VERENİN HAZIR OLDUĞU BİR DÖNEM OLMASI ÇOK ÖNEMLİ”
Tuvalet alışkanlığı için alıştırmalara, çocuğun ve bakım veren kişinin hazır olduğu bir dönemde başlanması çok önemlidir. Hatalı bir zamanda ve hazırlıksız başlangıç, çocuğun bu aşamayı sorunsuzca atlatabilmesini engelleyebilir. Çocuk için tuvalet alışkanlığı kazanmaya hazır olmak demek hem fizyolojik olarak kas gelişiminin tamamlanmış olması hem gelişimsel olarak kendini ifade becerilerinin kazanılmış olması hem de psikolojik olarak sağlıklı bir döneminde olması demektir.

Tuvalet meselesi genellikle annelerin adeta kâbusudur. Ne zaman başlaması gerektiği, nasıl davranılması gerektiği konusunda kargaşa yaşansa da tuvalet alışkanlığı için en uygun dönem 24-36 aylar arasıdır. Daha erken dönemde başlamak ve aşırı baskı kurarak bir an önce çocuğun temiz kalmasını sağlamaya çalışmak, hem fizyolojik olarak yapamayacağı bir şeyi yapmasını istemek hem de ilerde gelişebilecek bazı ruhsal sorunların başlamasına neden olmak demektir. Benzer şekilde hiç eğitim vermemeye çalışmak, zamanı gelince kendi söyler diye bırakmak da hem çocuğun tuvalet alışkanlığının gecikmesine hem de ruhsal açıdan sorunlara neden olur. Bazı çocuklar çiş kontrolünü önce, bazılarıysa kaka kontrolünü önce öğrenebilirler. Bu durum çocuktan çocuğa farklılık gösterir. Gün içinde tuvaletini kontrol edebilmek, gece kontrol edebilmekten daha önce tamamlanır. Tuvalet alışkanlığı kazanma süresi de çocuktan çocuğa değişir. Birçok kaynakta çocuğun çişini söylemesinin 5 yaşına kadar, kakasını söylemesinin 4 yaşına kadar süreceğini yazmakla birlikte, beklenti 3 yaşta eğitimin tamamlanması olmalıdır. 3 yaş toplumsallaşma ve kreşe başlama yaşıdır. Diğer çocukların yanında bezli olmak, çiş ve kaka kontrolünü sağlayamamak çocuğu rahatsız edecektir. Gece altını ıslatma daha uzun sürer ve 5 yaşına kadar devam edebilir. İnatlaşmadan, büyümeye başladığını kabullenebilir ve dönemin özelliklerini bilirsek yeni beceriler kazanan bebeğimizle onları paylaşarak eğlenebiliriz.

HAZIR OLDUĞUNU NASIL ANLARIZ?
• Yürüyebiliyorsa,
• Basit emirleri yerine getirebiliyorsa,
• İsteklerini kelimelerle konuşarak anlatabiliyorsa,
• Kendi kendine basit giysileri çıkarabiliyorsa,
• Genellikle gün içinde 2-3 saat kuru kalabiliyorsa,
• Tuvalete çıktığı saatlerin bir rutini oluşmuşsa,
• Altının ıslaklığından rahatsızlığını ifade eder hale gelmişse tuvalet alışkanlığı kazanma zamanı gelmiş demektir.

Bazı durumlar yaşı gelmesine karşın tuvalet eğitimini zolaştırabilir. Bu belirtiler şu şekilde sıralanabilir:
• Henüz çocuğun saydığımız belirtileri göstermiyor olması,
• Devamlı kabızlık problemi yaşaması,
• Son dönemde hayatında önemli bir değişiklik olması (yeni bakıcı, yeni kardeş, taşınma, ölüm vb.),
• Tuvalet alışkanlığı ile ilgilenecek kişinin gergin, sinirli olması, yeterli zaman ayıramayacağını düşünmesi,
• Birden fazla kişinin farklı şekillerde çocuğa tuvalet alışkanlığı vermeye çalışıyor olması.

TUVALET EĞİTİMİNDE ANNE-BABALARIN ROLÜ
- Tuvalet alışkanlığı kazanma sürecini, tamamıyla sizin kontrolünüzde ve sizin verdiğiniz eğitime göre tamamlanacak bir süreç gibi görmeniz sizi aşırı yük altında bırakır. Aslında bu süreç sizden çok çocuğunuzun kontrolündedir. Dolayısıyla bir ebeveynin görevi sorumluluğu tamamıyla almak değil, çocuğuna mümkün olduğunca destek olmak, yüreklendirici davranmaktır. Bu süreç tam olarak siz hazır olduğunuzda değil, siz ve çocuğunuz hazır olduğunuzda tamamlanacaktır.
- Küçük alıştırmalara başlamadan önce çocuğun tuvalete veya lazımlığına alışmış olması önemlidir. Her gün belirli aralıklarla tuvaleti olsun olmasın tuvalete ya da lazımlığa oturarak alıştırmalar yapmak alışkanlık edinmeyi kolaylaştırır.
- Çocuğunuzu iyi gözlemlemeniz ve çişini ya da kakasını yaparken nasıl davrandığının farkında olmanız, onu uygun zamanlarda tuvalete yönlendirmeniz için uygun olacaktır. Örneğin, yüzünün şekli değişebilir ya da yürürken bir anlığına durabilir. Bu tür durumlarda, onu tuvalete ya da lazımlığa yönlendirmek uygundur.
- Çocuklar tuvaletlerini birkaç dakikadan fazla tutamazlar, o nedenle tuvaletlerinin geldiğini söyledikten ya da siz fark ettikten sonra en hızlı şekilde tuvalete götürmek önemlidir.
- Lazımlık çocuğun rahatlıkla ulaşabileceği bir yerde olmalıdır. Çocuk lazımlığına önce kıyafetleriyle oturtturularak alışması sağlanabilir.
- Sifon sesinden korkan, tuvaleti yalnızca pis bir yer olarak tanıyan çocukların alışma süreçleri daha zor olmaktadır. O nedenle zaman zaman çocuğun sifonla oynamasına, tuvalete girmesine aşırı tepkiler vermemek gerekir.
- Tuvalet alıştırmalarına dar zamanlarda başlamamak önemlidir. Süresi çocuktan çocuğa değişmekle birlikte bu alışkanlığın kazanılması zaman alabilmektedir.
- Tuvalet alıştırmalarına başlanıldığı zaman bez artık kullanılmamalıdır. Bez kullanmaya devam etmek süreyi uzatacaktır. Genellikle anneler üşüyeceğini düşünerek, kış aylarında bez çıkarmaktan endişe duyar. Ama çocuğun doğduğu zamana göre, yazın gelmesini beklemek gecikmeye neden olabilir. Her çocuk bu süreçte ara sıra altına kaçırabilir. Bu durumda çocuğa kızılmamalı, ayıplanmamalı ve çocuk cezalandırılmamalıdır.
- Çocuğa sık sık tuvaleti olup olmadığını sormak yerine, belli aralıklarla tuvalete birlikte giderek kontrol etmek daha uygun olacaktır. Kakası için, her yemek öğününden sonra tuvalete oturtmak eğitimi kolaylaştırır. Ancak oturma süreleri uzun olursa, çocukla inatlaşma artar ve eğitim gecikir.
- Tuvalet alışkanlığı edinmeye çalışan çocuğa en büyük ödül "aferin"dir. Tuvaletini artık bezine yapmıyor olmasını büyük ödüllerle karşılamak zaman zaman altına kaçırdığında kızmak kadar yanlıştır. Alkışlamak, çok önemsemek, ödüller vermek, tuvalet zamanını adeta bir tören haline getirmek eğitime ve sonraki sürece zarar verecektir.
- Çocuk lazımlığa ya da tuvalete oturduğunda onun yanında kalıp, oyalanması sağlanabilir. Onu tek başına bırakıp gitmek, oturma süresini kısaltacağı için süreci güçleştirir.
- Çocuğa "aferin" demek için tüm görevi yerine getirebilmesi beklenmemelidir. Örneğin, tuvalete yetişememiş bile olsa tuvalete gitmiş ve pantolonunu çıkarmış olması da övülmelidir.
- Çocuk tuvaletini yaptığında onu çişinden ya da kakasından tiksindirecek, yaptığı şeyden utanmasına yol açacak sözler söylenmemelidir. (Ay ne pis, koktu vb.)
- Çocuğun tuvalet alışkanlığını kısa sürede kazanması, hiçbir zaman çocuğun genel başarısı ya da başarısızlığı olarak yansıtılmamalıdır. Tuvalet alışkanlığı edinmek gelişimin doğal bir sürecidir.