ÜYE OL | ŞİFREMİ UNUTTUM

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ülkemizde görülme sıklığı yüzde 5- 10 arasında. "Zamane çocukları çok hareketli" deyip geçmeden önce, çocuklarımızın her türlü farklılığını kabul ederek onları anlamamız gerekiyor. Çocuk psikiyatristleri bu sorunla ilgili teşhis ve tedavi sürecini başlattıktan sonra sıra geliyor, çocuğun yaşam kalitesinin düşmeden ve potansiyellerini ortaya çıkartarak DEHB ile yaşamayı öğrenmesine... Eğitim ve Öğrenci Koçu Elgiz Henden DEHB konusundaki sorularımızı cevaplıyor.

- DEHB nedir, belirtileri nelerdir, nasıl anlaşılır?

DEHB beyin temelli bir bozukluktur ve 3 ayrı şekilde tanımlanabilir: Dikkat eksikliği, hiperaktivite (aşırı hareketlilik) ve dürtüsellik. Bu özelliklerin yanında duygusal, gelişimsel sorunlar da DEHB'ye eşlik edebilir. DEHB 7 yaşından önce başlasa da sorunlar okul hayatının getirdiği kurallarla birlikte başlar. DEHB'de görülen sorunların iki farklı alanda en az 6 aydır görülüyor olması gerekir. DEHB'nin teşhis edilmesinde öğretmenlerin gözlemleri çok önemlidir. Çünkü anne babalar, "anne baba körlüğü" nedeniyle kendi çocuklarındaki farklılıkları görmeyebilirler. DEHB'li olan çocuklar genelde dağınık, aceleci, sabırsız, unutkandırlar. Pek çok şeyi ertelerler ve son dakika da yaparlar. Öğretmenleri DEHB olan çocuk için dersi dinlemediğini, çok konuştuğunu, sınıfta dolaştığını söyleyebilir. 

HER DİKKAT SORUNU DEHB DEĞİL!

- Türkiye'de DEHB'nin görülme sıklığı nedir?

20. yüzyılda tanımlanan bir hastalık olan DEHB'nin Türkiye'de 600 bin kişide var olduğu tahmin ediliyor. Büyük bir kısmı teşhis edilmemiş durumda. Son yıllarda DEHB çocukların sayısında artış varmış gibi görünüyor. Burada önemli olan, DEHB olmayan, normal bir dikkat sorunu yaşayan çocuk ve gençleri ayırt etmek. DEHB teşhisi tek bir test ile ya da tek bir muayene ya da tek bir gözlem ile mümkün değil. DEHB klinik olarak psikiyatristler tarafından teşhis edilir ve anne babaların öğretmenlerin gözlemlerinden yararlanılır.- Dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin cinsiyet dağılımı nedir? Bir çocuk dikkat eksikliği ve hiperaktiviteyi aynı anda yaşayabilir mi?DEHB'nin erkek çocuklarda görülme sıklığı kız çocuklara göre biraz daha fazla. Kız çocuklarda daha çok dikkat eksikliği görülürken, erkek çocuklarda dikkat eksikliği ve dürtüsellik tek tek görülebildiği gibi ikisi bir arada da görülebiliyor.

- Peki, DEHB Koçluğu nedir?

DEHB koçluğu, yaşam koçluğu temeline dayanan ancak daha yüksek derecede hesap verebilirlik ya da yapıcı beceri ve stratejilere odaklanan bir süreçtir. DEHB'li ve öğrenme güçlüğü çeken çocuklar ve gençler açısından kendi iç dünyalarından dışarı çıkmak ve başarılı olmaya çalışmak hem zor hem de göz korkutucu olabiliyor. İşte, koç tam da bu noktada işe karışabilir ve işler istenildiği gibi gitmediğinde çocuğun yeni bir yol denemesi için bir tür güvenlik ağı oluşturabilir.Coşkular ve yaşam becerileri açısından bakıldığında, DEHB'li gençler anne babalarına, öğretmenlerine ve yaşamlarındaki öteki önemli figürlere bağımlı olmaktan bağımsız olmaya geçiş sürecine, başka bir ifadeyle yetişkinliğe geçişe genellikle hazır değildirler. Bu gençler bağımsız yaşama hazır olmadıkları gibi, iyi seçimler yapma ya da eylemlerinin sonuçlarını kavramada gerekecek becerilerden de yoksun olabilirler. Genellikle çevrelerinde olup biteni anlamakta güçlük çekerler; değişik durumlarda vermeleri beklenen uygun tepkinin ne olduğunu bilmezler. Koçluk, DEHB'li gençlere yaşam seçenekleri keşfetmede, yeni beceriler edinmede, güvenli bir dünyada daha bağımsız olmaya başlamada destek olan bir yapı sunar. 

-Bir koçla çalışmak DEHB'li bir çocuğa ne gibi faydalar sağlayabilir?

DEHB koçluğu DEHB'li bir çocuğa birçok açıdan yardımcı olabilir. Örneğin;
* Daha düzenli olmalarına, zaman kullanımı becerileri edinmelerine, öncelikleri nasıl belirleyeceklerini öğrenmelerine,
* Dikkati toplamayı, odaklamayı ve dağıtmamayı öğrenmelerine,
* Kullanılan ilaçlar güncesi oluşturmalarına,
* Bağımsız kalma ve kendine güvenme becerileri edinmelerine,
* Toplumsal beceriler konusunda çalışma yapmak için güven geliştirmelerine,
* DEHB konularını evde, okulda ve işte çekip çevirebilmelerine yardımcı olur.

MUTLAKA İLAÇ TEDAVİSİ GEREKİR Mİ?

- DEHB tanısının yanlış da konulduğu oluyor mu? Bir de ilaç tedavisi ne zaman gerekir, ilaç tedavisinin zararları var mı?

DEHB tanısı koymak uzun bir süreçtir. Çocukların içinde bulundukları duruma göre çocuk psikiyatristleri ilaç tedavisi önerebilirler.İlaç kullanan çocukların dikkatlerini toplayabildikleri, dolayısıyla ödevlerini daha kolay yapabildikleri, bilgileri hatırlama konusunda daha iyi oldukları gözlendiği gibi, çocuklarda iştah azalmasına yol açtığı da gözlenmiştir.DEHB konusunda önemli olan anne babaların bilinçlenmesi ve ilaçla tedavinin yararları ve zararları konusunda doktorla birlikte hareket etmesidir. Hiç kimse en değerli varlıkları olan çocuklarına zarar vermek istemez. İlaç tedavisinin gerekli olup olmadığının kararını çocuk psikiyatristleri verir. Sadece davranışsal terapi ile de tedavi olabilir. Tedavi süreçlerinde karar anne baba ve doktora aittir.

- DEHB başka hangi sıkıntılarla karıştırılıyor?

Aslında bu sorunun en doğru cevabını çocuk psikiyatristleri verebilir. DEHB koçu olarak bizler teşhis almış ve DEHB'sini yönetmekte zorlanan kişilerle çalışıyoruz. Normal dikkat eksikliği olan bir gence de DEHB denilebilir. DEHB'ye eşlik eden bozuklular da vardır. Örneğin, özel öğrenme güçlüğü, duygu durum bozuklukları, bipolar bozukluk, pasif agresif kişilik bozukluğu gibi...

KALİTELİ BESLENME VE UYKU ÇOK ÖNEMLİ!

- DEHB'yi tetikleyen unsurlar neler? DEHB'li çocuğun beslenme ve uyku düzeni nasıl olmalı?

DEHB rahatsızlığı olan çocukların beslenmesinde bazı değişikliklere gidilmesinin yararları gözlenmiştir. DEHB olan çocukların katkı maddeleri, koruyucu maddeler içeren gıdalardan uzak beslenmesi ve sigara dumanına maruz kalmaması önemlidir. Dikkat eksikliği olan çocuklarda demir eksikliği ve bakır, çinko, kalsiyum elementlerinin eksikliği gözlemlenmiştir. Bu bakımdan zengin gıdalarla beslenme, çocukta iyileşmeye de yardımcı olacaktır. Omega-3 yönünden zengin bir diyetin uygulanmasının yararları da gözlenmiştir. Düzenli uyku da DEHB çocukların hayatını kolaylaştırmaktır. 

- Düzenli fiziksel aktivitenin bu çocuklara yararı olur mu? Bir de TV ve bilgisayarın DEHB'li çocuklara zararları nelerdir? 

Fiziksel aktiviteler DEHB'li gençlerin daha fazla uyanık kalmalarına, dikkatlerini toparlamalarına neden olabilir. DEHB olan gençler için etraftaki eşyaların ve seslerin varlığı ise dikkatlerini dağıtabilir. Özellikle teknolojik aletler ve yaydıkları enerji ve elektro manyetik dalgalar onları olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle evde belirli sürelerde televizyon kapalı tutulmalıdır. Bu durum çocuk ve aile arasında daha fazla etkileşim ve paylaşım olmasına da neden olur.

BİLGİSAYAR BAĞIMLILIĞINDA DEHB'Lİ ÇOCUK RİSK GRUBUNDA!

DEHB'li olan çocukların sigara-alkol-madde bağımlılığına yatkın oldukları bilinmektedir. Son yılların önemli sorunlarından olan bilgisayar bağımlılığı da DEHB olan çocuklar için normal çocuklara oranla çok daha fazla risk taşımaktadır. Zamanı doğru kullanma, sorumluluklarına eğilme ve dikkati toplama güçlüğü yaşayan DEHB'li olan çocuklar için, zamanı adeta "yutan" bilgisayar çok ciddi bir sorun oluşturmaktadır. DEHB'li çocuk için bir kaçış noktası olan bilgisayar, bazen çocuğun yaşantısının vazgeçilmezi durumuna gelmekte ve onu gerçek yaşamdan koparmaktadır. Bu nedenle çocuklrın bilgisayarı kullanmaları belirli süreler içinde olmalıdır. DEHB'de başlı başına bir sorun olan zaman yönetimi konusunda çocuklar izlenmeli ve zararlı etkilere karşı korunmalıdır.

ANLAYIŞ VE SABIR ŞART!

- Çocuğa bakım veren kişinin uygulamaları çocuğun DEHB'li olmasını sağlar mı?
Bakım verenin davranışları çocuğun DEHB olmasına neden olmaz. Ancak DEHB olan gençlere bakan kişilerin biraz daha sabırlı ve özenli olması gerekir. Çünkü DEHB olan çocukların bir faaliyetten diğerine geçerken ya da bir durumdan diğerine geçerken zorlandıklarını biliyoruz. Konu ister bilgisayara ayırdıkları vakitten ödev yapma vaktine, ister hafta sonu tatilinden pazartesi sabahına geçiş olsun, genellikle zorlanırlar. >Önemli olan belirli bir yapı oluşturulması ve bu yapının da bakım veren kişi tarafından korunmasıdır. Çocuğun her gün ne olup biteceğini bilmesi onu geçişlerde rahatlatacaktır. Böylece geçiş sorunları hafifletilmiş, dolayısıyla daha sakin bir ortam sağlanmış olur. 

- Ya, eğitim sistemimiz çocuklardaki DEHB'yi arttıran özellikler taşıyor mu?
Eğitim sistemimiz her çocuğun ihtiyaçlarına göre yapılandırılmamıştır. Özel olarak DEHB'yi arttıran bir özellik taşıyor diyemeyiz. Ancak DEHB olan bir gencin bu eğitim sistemi içerisinde başarılı olması zorlaşıyor. Belki DEHB olan çocuklar için farklılıkların yönetimi ve bu farklılıkların güçlü yanlarını ortaya çıkartan bir okul yapılandırılmasına gidilebilir. Tıpkı üstün yeteneklilerde olduğu gibi. DEHB bozukluğuna üstün yetenek de eşlik edebilir. DEHB'li olan çocukların ilgi alanlarını keşfettiğimizde onlardan yeni Einstein'ler çıkartabiliriz.