Çocuklar anne karnında, doğum ve doğum
sonrası erişkin yaşa gelinceye kadar birçok kez enfeksiyon ajanı ile karşılaşmaktadır. Eğer
bağışıklık (immun) sistemi yetersiz ise enfeksiyon ajanı hastalığa yol açar. Enfeksiyon sonrasında
bazı ajanlarla yaşam boyu bağışıklık oluştuğu halde, bazı ajanlarda bu bağışıklık kısa sürmekte ve
çocuk benzer ajanla tekrar karşılaşınca hastalanabilmektedir. Çocukluk dönemi enfeksiyon
hastalıkları erişkinlere kıyasla daha sık görülmekte ve tablo ağır
seyredebilmektedir.
Önemli bir eser element olan çinko, enfeksiyonlara
karşı bağışıklık sisteminin yanıtında etkin olmaktadır. Çinko eksikliğinde fagositik sistemde
bozukluk olmakta, lenfositler ve immunoglobulin oluşumu azalmakta ve diğer immunolojik komponetlerde
azalma ve bozulma şeklinde değişiklikler olmaktadır.
Diğer taraftan çinkonun bazı patojenlere karşı etkin olduğu gösterilmiştir. Bağırsak patojenleri üzerine etkili olan bu elementin etkisi sistemik etkiden ziyade bağırsak sistemi üzerinde lokal bir etki şeklindedir. Çinkonun birçok enzimin yapısında bulunduğu gözönüne alınırsa, bu konuda yapılacak yeni çalışmalarla etki spektrumunun artacağı şüphesizdir.
Yukarıda da belirtildiği gibi çocuklarda çinko eksikliği;
bağışıklık sisteminin bozulması ve enfeksiyonlara yatkınlığı arttırmaktadır. Çinko eksikliğinin
olduğu toplumlarda çocuklardaki ciddi enfeksiyonların yüksek olduğuna dikkat çekilmekte ve bu konuda
hassas davranılması gerekliliği vurgulanmaktadır.
Çocuklarda çinko tedavisi iki
amaçla kullanılmaktadır:
1- Eksik olan çinkonun yerine konması (tedavi edici yaklaşım).
2-
Enfeksiyonları önlemek için çinkonun verilmesi (koruyucu yaklaşım).
Çocuklarda çinko; akut
ishal, dirençli ishal, soğuk algınlığı, büyüme geriliğinde tedavi etmek amacıyla kullanılmaktadır.
İshalin ve Pnömoni (zatürre)’nin önlenmesinde ise koruyucu amaçla uygulanmaktadır.
Sıtma
vakalarında ise hem tedavi edici, hem de koruyucu olarak uygulandığı unutulmamalıdır.
İSHAL ÇOCUKLARA ÇİNKO VERİLMELİ
Bu konuda yapılan çalışmaların
ışığında Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gelişmekte olan ülkelerdeki bebek ve çocukların akut ishallerinde
çinko verilmesinin uygun olacağını önermiştir. 6 aydan küçük bebeklerde doz 10mg/gün, çocuklarda
20mg/gün olarak belirlenmiştir. Önerilen verilme süresi 10 ile 14 gün arasında
değişmektedir.
Çinkonun bağırsak enfeksiyonlarındaki lokal etkisi, bakterinin
çoğalması ve toksinin etkisiz hale gelmesi dolayısıyla çinko düzeyi normal olan çocukların akut
ishallerinde kullanılmasının faydalı olduğu unutulmamalıdır. Bilindiği gibi, iki önemli
eser element olan çinko ve bakır arasında etkileşim söz konusudur. Bakırın bağırsaktan emilimini
çinko önlemektedir. Çinko verilen vakalarda bakır emiliminin azalıp azalmadığı tartışılmaktadır. Bu
konuda yapılan çalışmalarda bakır düzeyinde değişikliğin olmadığı belirtilmiş ise de daha kapsamlı
çalışmalara gereksinim olduğu şüphesizdir.
DİRENÇLİ İSHALE
DİKKAT!
Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre 14 gün’den daha uzun süren ishal vakaları
“dirençli ishal” olarak kabul edilmektedir. “Akut ishal” vakalarına kıyasla uzun süren bu vakalarda
ölüm oranı yüksek olmakta ve büyüme geriliğinin ciddi boyutlara ulaştığı görülmektedir. Bu vakalarda
çinko verilmesinin ciddi hastalanma oranını azalttığı ve çocukların büyümelerinin normal olarak
izlendiği bildirilmektedir.
Çinko tedavisinin önerildiği diğer bir klinik tablo, soğuk
algınlığıdır. Çinko pastillerinin kullanıldığı soğuk algınlığı vakalarında tablonun hafif
geçebileceği bildirilmiş ise de bu konuda henüz bir fikir birliği sağlanamamıştır.
Büyüme geriliği, çinko eksikliği ve tedavisi konusu ise başka bir makalede inceleneceği
için burada değinilmemiştir.
ÇİNKO NE SIKLIKTA
VERİLMELİ?
Gelişmekte olan ülkelerde yapılan çok sayıdaki çalışmalarda rutin çinko
tedavisinin çocuklarda ishal ve pnömoni görülme sıklığını azalttığı gösterilmiştir. Çinko
kullanımının önerildiği yaş grubu 3 ay-5 yaş olup bu çocuklarda rutin çinko tedavisinden sonra
ishal, solunum sistemi hastalıkları, dizanteri, dirençli ishal, alt solunum yolu enfeksiyonları veya
pnömoni vakalarının görülme sıklığında azalma olduğu görülmüştür. Yenidoğan enfeksiyonları konusunda
yapılan çalışmalar sınırlı olup, bu çalışmada düşük doğum ağırlıklı bebeklere verilen 5mg/gün çinko
tedavisinin sonuçlarının bağırsak enfeksiyonlarından korunmada etkili olabileceğini düşündürmüştür.
Enfeksiyonlardan korunmak için verilecek çinkonun ne sıklıkla verileceği konusu henüz açıklığa
kavuşmamıştır. Her gün verilmesini öneren çalışmaların yanı sıra, haftada 1 kez verilmesinin uygun
olduğunu bildiren çalışmalar da mevcuttur.
BİLİNÇSİZ KULLANIMA
DİKKAT!
Sıtma tedavi ve korunmasında çinko kullanımına ait veriler çelişkilidir. Afrika
kıtasında yapılan çalışmalarda etkili olduğu rapor edilmiştir.
Bazı enfeksiyonlarda
etkili olduğunu bildiğimiz çinkonun bilinçsizce kullanımının yol açabileceği yan etkilerinin de
düşünülmesi gerekir. Uzun süreli ve yüksek doz çinko kullanımının bakır eksikliğine yol açtığı
bilinmektedir.
Özellikle çinkonun 3 ay-5 yaş aralığındaki bebek ve çocukların bazı
enfeksiyonlarının tedavi ve korunmasında kullanılabileceği unutulmamalıdır.
