Hava nemlendiricileri,
artık yeter mi, yoksa devam mı? "Yazın ne kadar da rahattık, yine kış geldi ve hastalıklar
başladı."
Evet, üst solunum yolu enfeksiyonları genellikle sonbahar ve kış
mevsimlerinde ortaya çıkar. Ama düşünülenin aksine havanın soğuması ve çocuğun üşümesi ile ilgisi
yoktur. Çocuklar kışın daha çok hasta olurlar, çünkü çocukların okula gitmesi virüsler ile
karşılaşmayı arttırır, insanlar hava soğuk olduğu için iç ortamlarda birbirlerine yakın temasta
kalırlar ki, bu da enfeksiyonların bulaşmasını kolaylaştırır. Ayrıca düşük nem oranı, burun
mukozasını kurutur, bu durumda çocukları soğuk algınlığına yol açan mikroplara (virüslere) karşı
daha hassas hale getirir. Acaba hava nemlendiricileri kullanılması üst solunum yolu
enfeksiyonlarının tedavisinde işe yarar mı? İşte, bu yazımda tam da bundan bahsetmek istiyorum; hava
nemlendiricilerinden…
"Her çocuklu eve bir tane lazım mı? Birçok konuda olduğu gibi bu
konuyu da abartıyor muyuz?, Bu cihazlar gerçekten işe yarıyor mu? Yoksa bize mi öyle
geliyor? Hava nemlendiricilerinin zararlı etkileri olabilir mi?" İşte, bu sorulara cevap
vermeye çalışacağım.
Hava nemlendiricileri uzun yıllardır çocuklarda üst solunum yolu
enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılıyor; amaç, sekresyonların daha sıvı hale gelerek rahat bir
şekilde solunum yollarından temizlenmesi.
Pekala, bu gerçekten oluyor mu?
Ailelere sorduğunuzda hava nemlendiricilerinin işe yaradığını söylüyorlar. "Çocuk daha rahat nefes
alıyor, burnu açıldı"diyorlar bu önemli mi? Tabii ki önemli, ama bunlar sübjektif değerlendirmeler.
Yani çocuğunuz ile ilgili nasıl hissettiğiniz ile ilgili. Pekala, bu objektif olarak da gösterilmiş
mi? Yani bilimsel çalışmalar ne diyor? İyi hissetmek ile gerçekten iyi olmak ile aynı şey
mi?
BİLİMSEL ÇALIŞMALAR NE DİYOR?
Aşağıda da
referanslarını verdiğim çalışmalara baktığımızda, çocuklarda üst solunum yolu enfeksiyonları
sırasında hava nemlendiricilerin kullanımının çocuklarda işe yaradığını söylemek zor ne yazık
ki...
Akut bronşiolit; çocuklarda sık rastlanan bir enfeksiyon, hastaların nefes borularında
sekresyon ve spazm oluyor; öksürük, hırıltı bazen nefes darlığı gibi şikayetler ile geliyorlar.
Nefes borularındaki spazmı giderici ilaçların yanı sıra buhar tedavisinde özellikle düşük gelirli
ülkelerde halen yaygın olarak kullanılan kolay erişilebilir ve ucuz bir tedavi. Bu hastalarda buhar
tedavisinin sekresyonların atılmasına yardımcı olabileceği düşünülmüş Acaba gerçekten öyle mi? Bu
konu ile ilgili az sayıda çalışma var onlarda bronşioliti olan hastalarda soğuk ya da sıcak buhar
tedavisinin bir faydası olmadığını göstermiş ve rutin kullanımı önerilmiyor.
Çocuğunuz
gecenin bir yarısı havlar gibi öksürmeye mi başladı? Muhtemelen krup denilen bir enfeksiyon
geçiriyordur. Çocukları krup olan anneler bilir; kaba, yoğun arka arkaya gelen bir öksürük çocuğu
perişan eder bütün gee. Üst hava yollarında ses tellerimizin olduğu bölgede viral enfeksiyon nedeni
ile oluşan şişlik (ödem) sonucunda bu bulgular ortaya çıkar. Buhar tedavisi özellikle soğuk
buhar tedavisi, eskiden kruplu çocukların tedavisinde hastanelerde çok yaygın kullanılır evde de
kullanılması önerilirdi.
Pekala işe yarıyor mu? Yapılan çalışmalar krup tedavisinde buhar
tedavisinin çocuğun şikayetleri üzerinde anlamlı bir iyileşmeye neden olmadığını göstermiş.Alt
solunum yolu enfeksiyonlarında (zatürre) tedavisinde soğuk ya da sıcak buhar tedavisinin yeri var
mı? Yine bu konu ile ilgili de çok az sayıda çalışma var ve bu çalışmalar da diğer solunum yolu
hastalıklarında olduğu gibi zatürrede de hava nemlendiricilerinin pek de bir faydası olmadığını
göstermiş.
Sonuç olarak, bu yazıyı hazırlamak için tüm bu çalışmaları gözden geçirdikten
sonra ben de geriye dönüp şöyle bir düşündüm. Asistanlığa ilk başladığım yıllarda solunum
hastalıkları nedeni ile hastaneye yatan her çocuğun başında bir buhar makinesi vardı. Yıllar yılları
kovaladı, tam 21 yıl olmuş (zaman ne kadar da çabuk geçiyor), en son ne zaman bir hastaya buhar
tedavisi önerdiğimi, hatta en son ne zaman bir buhar makinesi gördüğümü hatırlayamadım. Yıllar
içerisinde aşağıda da bazı örneklerini sunduğum çalışmalar arttıkça artık buhar tedavisini nerede
ise hiç kullanmaz olduk hastanelerde.
HAVA NEMLENDİRİCİLERİ
NE İŞE YARAYABİLİR?
Nem havadaki su buharı miktarıdır. Havadaki nem oranı mevsime, nerede
yaşadığınıza ve hava koşullarına bağlıdır. Genellikle havadaki nem yaz aylarında yüksektir, kış
aylarında düşüktür. İdeal olarak bir evde nem oranı yüzde 30- 50 civarı olmalıdır. Her şeyde olduğu
gibi havadaki nemin fazlası da azı da iyi değildir.
Düşük nem deride kuruluğa yol açar burun
ve boğazı rahatsız eder, gözlerin kaşınmasına yol açar. Evet, teorik olarak hava nemlendiricileri
burun ve sinüslerdeki kuruluğun, üst solunum yolu tıkanıklığının giderilmesinde faydalı olabilir.
Ama çocuğunuz hastalandığında bu cihazları kullanmanın bilimsel olarak kesin bir faydası
yok.
Ayrıca cihazları kullanırken dikkatli olunması gerekir, eğer nem düzeyi olması gerekenin
üzerinde ise ya da hava nemlendirici cihazların bakımı gerektiği gibi yapılmıyor ise çocuğunuzu
iyileştireceğine daha da hasta olmasına neden olabilir.
SOĞUK VE SICAK BUHAR HAVA NEMLENDİRİCİLERİ
Soğuk ve sıcak buhar hava nemlendirme
cihazları olmak üzere iki çeşit cihaz vardır. Soğuk buhar hava nemlendiricileri: Bu
makinelerdeki buhar ısıtılmadığı için çocuğun suyun dökülmesi ya da yüzünü buhara yaklaştırdığında
yanması gibi sorunlar olmaz. Ama soğuk buhar makinelerindeki en büyük sorun, soğuk su bakteri
ve küflerin üremesi için harika bir ortam oluşturmasıdır. Bu neden ile hava nemlendiricinin her gün
önerilen şekilde su ve sabun ile yıkanması önerilmektedir. İyi temizlenmeyen cihazlar enfeksiyon
kaynağı olabilir.
Ayrıca, soğuk buhar hava nemlendiricilerinin distile su kullanılması
önerilmektedir. Musluk suyu çeşitli mineralller içerir, bu mineraller hava nemlendiricisinin içinde
birikerek mikropların yerleşmesini kolaylaştırır. Buhar makinesi çalıştırıldığında bu mineralleri
mobilyalarınızın üzerinde beyaz toz şeklinde görebilirsiniz. Bu minerallerin solunması çocuklarda
sorunlara yol açabilir.
Sıcak buhar hava nemlendiricileri: Bu cihazlarda bakteri ve küf
üremesi daha zordur, fakat yanık riski vardır. Bu neden ile özellikle küçük çocukların bulunduğu
ortamlarda kullanılmaması önerilir.
HAVA NEMLENDİRİCİLERİ
ZARARLI OLABİLİR Mİ?
Ev içerisindeki fazla nem halılarda ya da ev içindeki başka alanlarda
küf mantarlarının, zararlı bakterilerin ve ev tozu akarlarının üremesinde artışa neden
olabilir.Özellikle astımı olan çocuklarda bu durum astım şikayetlerinin kötüleşmesine yol
açabilir. Her şeyin fazlası zarar demiştik hatırlarsanız; biz astımlı hastalarımıza evlerini
sık sık havalandırmalarını ev içinde çamaşır kurutmamalarını, su kaçağı var ise bunların bir an önce
onarılmasını öneriyoruz. Çünkü nem fazla olduğunda alerjenlerin artması için çok uygun bir ortam
oluyor bu da hastaların bulgularını kötüleştiriyor.
Bu neden ile çocuğunuzun astımı var ise,
buhar makinesi için harcama yapmadan önce mutlaka çocuğunuzu izleyen hekim ile görüşün. Astımlı
çocuklarda hava nemlendiricilerinin rutin tedavide yeri yoktur.
Çocuğunuzun astımı yoksa bile
eğer yeterince iyi temizlenmemiş ve havaya mikrop yayan bir buhar makinesi var ise, cihazının
kendisi, üst solunum yolu enfeksiyonları benzeri şikayetlere hatta akciğer enfeksiyonlarına neden
olabilir.
Evinizdeki hava kuru dediniz bir hava nemlendirici cihaz aldınız, ama şimdi başka
bir sorunumuz daha var, "Acaba şimdi de nem fazla mı?" Havadaki nemi kontrol etmemiz gerekir. Bu
durumda havadaki nemi ölçen termometreye benzer cihazların kullanılması, nem oranını yüzde 40- 50
civarında tutulması ve eğer nem fazla ise azaltılması gerekir.
ORTAMDAKİ NEMİ AZALTMAK İÇİN
…Özellikle yaz aylarında iç ortamdaki nemin yoğun
olduğu zamanlarda nemi azaltmak için ne yapabiliriz?
Havadaki fazla nemi alan cihazlar
vardır, aslında bu cihazlar aynı klimalar gibi çalışır, ama soğutucu etkisi yoktur. Özellikle bodrum
katları gibi nemin önemli sorun olduğu alanlarda kullanılabilir. Nemi azaltmak için klima da
kullanılabilir. Klimalar havayı ideal ve sağlıklı bir düzeye kadar kurutur.
Hava
nemlendirici, nem ölçer ve eğer havadaki nem fazla ise nemi azaltır. Bir de bunların dikkatli
kullanımı ve temizliği var, çünkü evdeki nemi düzenleyeceğim derken çocuğumuzu hasta etmek
istemeyiz.
Ben bir çocuk doktoru olarak hava nemlendiricisi olmadan büyüttüm oğlumu. İlk
sebep, benim oğlumun alerjisi ve astımı olduğu için havadaki nemi arttıran bazı cihazların evimizde
olmasının çok da uygun olmadığını düşünmem. İkincisi, o kadar yoğun çalışıyorum ki, tüm bunlara
ayıracak vaktim yok açıkçası. Kariyerde yaparım çocuk da meselesi reklamlardaki kadar eğlenceli
olmuyor her zaman. Bazen akşam saatlerinde ben halen hasta muayene ederken oğlum arıyor beni telefon
ile; "Ödevimi yapamıyorum hemen gel anne" diye. Eğer çalışan anne iseniz organizasyon yeteneğinizin
çok gelişmiş olması lazım, ben arkadaşlarım arayıp da "Nasılsın neler yapıyorsun?" deyince "Ayak
parmaklarım ile piyano çalıyorum" diye cevap veriyorum bazen. Tüm bu yoğunluğun içinde aileme,
oğluma kaliteli vakit ayırabilmek, bazen onu okuldan alabilmek, saçını kestirmek için kuaföre ben
götürmek istiyorum.
Allahtan çok şanslıyım harika bir anneannemiz, dedemiz ve teyzemiz var
yetişemediğim her an yanımdalar. Sonuç olarak biraz uzattım ama asıl söylemek istediğim şu; hava
nemlendiricileri için zaten vakit yok benim hayatımda.
NEDEN
HAVA NEMLENDİRİCİLERİNE İHTİYAÇ DUYUYORUZ?
Çocuklarımızın küçük burunları açılsın diye,
evet haklısınız, o küçük burnun tıkanması nasıl bütün aileyi perişan edebilir bunu ancak yaşayanlar
bilir. Hava nemlendiricilerinden başka hangi yöntemleri ile üst hava yollarını rahatlatabiliriz ona
bir bakalım.
Çocukların burunlarını açmak için kullanılan bitkisel yağlar ve mentol içeren
bazı preperatlar mevcut. Benim çocukluğumda çok kullanılırdı bunlar, annem bazen sırtımıza-göğsümüze
bunlardan sürerdi, şimdi tekrar moda oldu. Pekala, bunlar işe yarar mı? Çocuk daha rahat nefes alır
mı? Aslında burunda bir açılmaya yol açmıyor. Fakat güçlü mentol kokusu ile bir bakıma beynimizi
kandırıyoruz. Yani güçlü koku nedeni ile sanki tıkalı olmayan bir burundan nefes alıyormuşuz gibi
hissediyoruz.
Bu preperatların çocukların burnunun etrafına konulması hiç önerilmiyor. Bu ve
benzeri preperatların içinde bulunan (Camphor) isimli bir maddenin ağızdan az miktarlarda alınması
bile çocuklarda hayatı tehdit eden zehirlenmelere yol açabilir. Lokal olarak uygulandığında da
zararlı maddeler mukozadan ya da yaralı deriden (örneğin çocuğun derisinde bir sıyrık vb. var
ise) emilerek zararlı etkilere yol açabilir.
Burnu rahatlatmanın bir başka yolu
dekonjestanlar dediğimiz bir grup ilaç bunlar tek başına ya da ağrı kesici ya da antialerjik bazı
ilaçlar ile birlikte kombine olarak bulunabilir. Burun içindeki damarlarda kasılmaya yol açarak
burunun açılmasını sağlıyor. Ne yazık ki olası yan etkileri nedeni ile bu ilaçların kullanımı 4
yaşın altındaki çocuklarda önerilmiyor.
Sonuç olarak, çocuklarımız güle oynaya büyüyecekler
inşallah, ama arada hasta da olacaklar. Arada derken yılda 5- 8 üst solunum yolu enfeksiyonundan
bahsediyoruz. Bunun da çoğunu kış aylarında geçirdiğini düşünürsek, o küçük güzel burunları çoğu kez
akıyor olacak. Bize düşen onları rahatlatmak için enfeksiyon süresince bol sıvı almalarını sağlamak
ve özellikle serum fizyolojik gibi ilaçlar ile burunlarını açık tutmaya çalışmak, daha büyük
çocuklarda ise doktorunuzun önerdiği bazı dekonjestan ilaçlar ve burun spreyleri
kullanılabilir.
Çocuklarınız ve sevdikleriniz ile birlikte sağlıklı, mutlu günler dileği
ile…
KAYNAKLAR:
Cochrane Database Syst Rev. 2011
May 11;(5):CD001728.Heated, humidified air for the common cold. Singh M, Singh M.
Cochrane
Database Syst Rev. 2011 Jan 19;(1):CD006435.Steam inhalation or humidified oxygen for acute
bronchiolitis in children up to three years of age.Umoren R, Odey F, Meremikwu MM.
Cochrane
Database Syst Rev. 2011 Jun 15;(6):CD002870.WITHDRAWN: Humidified air inhalation for treating
croup.Moore M, Little P.
Singh M, Singhi S, Walia BN. Evaluation of steam therapy in acute
lower respiratory tract infections: a pilot study. Indian Pediatr 1990; 27: 945-951.
Steam
Inhalation in Respiratory Illnesses - Full Steam Ahead or Full Stop? A Systematic Review of
Randomized Controlled Trials
J L Mathew Indian Pediatr 2010;47:1047-50
