ÜYE OL | ŞİFREMİ UNUTTUM

Günümüzde, verem yani tüberküloz hastalığı, bütün dünyada AIDS’ten bile daha riskli olarak yorumlanıyor. Çünkü hızla yayılan, zor teşhis edilebilen, “dirençli tüberküloz” denilen bazı versiyonlarının tedavisinde zorlanılan ve sosyoekonomik koşullara bakmaksızın herkesi tehdit eden bir hastalık. Üstelik tedavi süresi en az 6 ay ve teşhis ya da tedavisi yarım kalan kişiler de önce kendileri ve yakın çevreleri, sonra da tüm toplum için birer saatli bomba niteliğinde... Peki, kendimizi ve çocuklarımızı “çağın vebası” olarak da adlandırılan verem’den korumak için ne yapacağız? Hastalık başımıza geldiğinde nasıl bir yol izleyeceğiz? Verem hastalığı ile ilgili olarak, tüm soruları Marmara Üniversitesi Çocuk Göğüs Hastalıkları Bilim Dalı’ndan Doç. Dr. Fazilet Karakoç yanıtladı.

- Tüberküloz-verem  nedir?
Tüberküloz hastalığı, “Mycobacterium tuberculosis” adlı mikrop ile oluşan bulaşıcı bir hastalık...

YILDA 8,4 MİLYON İNSAN VEREM OLUYOR!
- Dünyada tüberkülozun durumu nedir?
Bütün kıtalarda, bütün ülkelerde tüberküloz var. Günümüzde hala tek mikrobun yaptığı en çok öldüren bulaşıcı hastalık. Yılda 8,4 milyon insan bu hastalığa yakalanırken 2 milyonu ölmekte. Dünyadaki bütün hastalıkların yüzde 2,5’unu ve önlenebilir ölümlerin yüzde 26’sını oluşturuyor. Dünya Sağlık Örgütü, verem hastalığı için “Acil Durum”  ilan etti. Dünyada verem hastalarının sayısı yıllar içinde artıyor.

- Türkiye’de tüberkülozun durumu nedir?
Ülkemizde tüberküloz hastalığı, bu yüzyılın ilk yarısında çok büyük bir salgın yapmıştı. Bir numaralı ölüm nedeni idi. 1940’lı yıllarda her yıl bin kişiden 2-3’ü verem nedeniyle ölüyordu. Özellikle 20. yüzyılın 3. çeyreğinde yürütülen yoğun verem savaşı çabaları sonucunda durum değişti. Tüberküloz artık önemli bir ölüm nedeni değil.

Öte yandan, Türkiye’de 10 milyon ile 20 milyon arası bir nüfusun enfekte olduğu, yani vücutlarında henüz hastalık oluşturmamış verem mikrobunun olduğu biliniyor. Bu insanların yüzde 5-10’u yaşamlarının bir döneminde verem hastası olacak...

Verem savaşı dispanserlerinde kayıtlı hasta sayıları 1999 yılında 22.088 iken, 2000 yılında 18.038... Kayıtlı hastalar dışında, SSK, özel hekim ve hastanelerde de tedavi edilen bazı hastaların olduğunu biliyoruz. Türkiye’de yılda yaklaşık 25-30 bin tüberküloz hastası ortaya çıkıyor. Bu hasta sayılarının nüfusa oranı, sanayileşmiş ülkelerde yüzbinde 20 ve altında, Asya ve Afrika ülkelerinin çoğunda yüzbinde 100'den hatta 200'den fazla. Ülkemizde ise yüzbinde 30-40 arasında.

- Tüberküloz nasıl bulaşır?
Tüberküloz mikrobunun kaynağı, tedavi görmemiş, aktif akciğer veremi olan hastalar. Öksürmek, hapşırmak, konuşmak ile mikroplar çevre havaya saçılır. Sağlıklı kişiler bu mikropları nefesleriyle alır ve enfekte olurlar.

Sokakta, dolmuşta, lokantada öksüren birisinden verem mikrobu alma olasılığı çok düşüktür. Bulaşma için genellikle verem hastası bir kişi ile uzun süre birlikte yaşamak gerekir. En çok hastanın aile bireyleri ve yakın çalışma arkadaşlarına bulaşma olur. Çatal, kaşık, tabak, bardak, giysi gibi nesnelerle bulaşma olmaz.

Mikropların vücuda girdikten sonra hastalık yapma süresi farklılıklar gösterir. Vücut direnci düşükse, hızla hastalık gelişebilir. Ya da yıllar sonra hastalık gelişebilir. Mikrop alıp enfekte olanlardan ancak yüzde 10’u yaşamları boyunca hastalanırlar.

ÇOCUKLARDA İLK 5 YAŞA DİKKAT!
- Tüberküloz mikrobu çocukları nasıl etkiliyor?
Hastalık gelişme riskinin en yüksek olduğu dönem ilk 2 yıl. İlk 2 yılda yüzde 5 sonrasında yüzde 5 olmak üzere, yaşam boyu hastalık gelişme riski yüzde 10. Çocuklarda, özellikle 5 yaş altındaki çocuklarda tüberküloz mikrobunu aldıktan sonra hastalık geliştirme riski erişkinlere göre çok daha yüksek.

TÜBERKÜLOZ BULAŞMASININ ÖNLENMESİ İÇİN...
- Hastalık nasıl önlenebilir?
Tüberküloz bulaşmasının önlenmesinde, bulaştırıcı olgulara hızla tanı konulması ve tedaviye başlanması önemli.

En çok bulaşma, tanı öncesinde oluyor. Özellikle de şüphelenilmeyip tanı konulmamış bulaştırıcı tüberküloz olguları, dışarıda ve hastanede bulaştırmayı sürdürüyor.
Hastanın balgam çıkardığı kap varsa, tuvalete boşaltılmalı; balgam çıkarılan kap atılamıyorsa yıkanıp kaynatılmalı. Mutfakta kullanılan malzemeler (bardak, tabak, kaşık, vb.), yatak örtüleri ve diğerleri için normal temizlik işlemlerinin yapılması yeterli.

HASTALIK ÖKSÜRÜK VE HAPŞIRIK İLE, HAVA YOLUYLA BULAŞIYOR
Hastalara verilen temel tüberküloz eğitiminde ve bilgi içeren kağıt-kitapçık gibi materyalde, bulaşmanın hava aracılığıyla ve solunum yoluyla olduğu belirtilmeli ve öksürük ya da hapşırık sırasında ağızlarını kağıt ya da bez bir mendille kapatmaları gerektiği belirtilmeli.

Tüberküloz hastalarının bulunduğu ortamları havalandırmak, bu ortamlara temiz hava sağlamak, havadaki bulaştırıcı partikülleri seyreltir. Bulaşma olasılığını azaltır. Odanın güneş görmesi ortamdaki basilleri öldürür. Hastanın en azından balgam mikroskobisi negatif olana kadar ayrı bir odada kalması da önerilebilir.

AİLE BİREYLERİ RİSK ALTINDA!
- Bulaşma açısından en riskli kişiler kimler?
Bulaşma açısından en riskli kişiler hastayla uzun süre aynı ortamda bulunan aile bireyleri ve yakın çalışma arkadaşları. Kaşık, çatal, bardak gibi yemek gereçleri, giysiler, çarşaflar gibi eşyalarla bulaşma olmaz.

- Tüberküloz hastalığı gelişimi için risk faktörleri neler?
Vücut direncinin düşük olduğu kişilerde hastalık gelişme riski yüksek. Bunlar:
• 5 yaş altındaki çocuklar ve bebekler.
• Yaşlılar.
• Vücut direncini düşüren ek hastalığı (şeker hastalığı, kronik böbrek hastalığı, kanser, AIDS) olanlar.
• Organ nakli yapılan hastalar.
• İlaç ve alkol bağımlılığı olanlar.
• Bağışıklık sistemini baskılayan (kortizon gibi) tedaviler kullanan hastalar.
 
- Verem aşısı (BCG) tüberküloz hastalığından korur mu?
Verem aşısı çocuk yaş grubuna uygulanan bir aşı. Çocuklarda akciğer tüberkülozundan değil, tüberkülozun ciddi formları olan kanla yayılan (milier) ve beyin zarını tutan (menenjit) tüberkülozu önler. Erişkinlerde hastalık için koruyucu değildir.

 

TÜRKİYE’DE BCG AŞISI • Doğumdan sonra 2. ayda 1 kez uygulanır. • Tekrarı gerekli değildir. • 3 aylıktan büyük bebeklere, önce tüberkülin cilt testi yapılır, negatif bulunursa BCG uygulanır.

 

HASTANIN TEDAVİSİ EN ETKİLİ KORUMA! - Veremden toplum nasıl korunur? Verem mikrobunu saçan hastaların tedavisi, toplumun korunmasında en önemli yoldur. - Veremden korunmada ilaç kullanılabilir mi? Evet, hasta yakınlarına ve risk taşıyan kişilere koruyucu ilaç tedavisi verilirse, yüzde 60 ila 90 koruyuculuk gerçekleşir. Koruyucu ilaç tedavisi, hastalık gelişmesine engel olur. Bu koruyucu tedavi de verem savaşı dispanserlerince ücretsiz veriliyor.

KORUYUCU İLAÇ TEDAVİSİNİN AMACI: Tüberküloz hastası ile teması olan kişide enfeksiyon gelişimini ya da enfekte kişide tüberküloz hastalığı gelişimini önlemektir. - Kimlere koruyucu tedavi verilir? - Tüberküloz hastası ile teması olanlar, - 35 yaşından daha genç olanlar, - TCT (tüberküloz cilt testi) konversiyonu, - Akciğer filminde tüberküloz sekeli lezyonu, - TB riskini arttıran bağışıklığı baskılanmış kişiler. TÜBERKÜLOZ HASTASI İLE TEMASI OLMAYANLAR - 15 yaşından küçük TCT pozitif çocuklar, - TCT konversiyonu, - Akciğer filminde TB sekeli lezyonu, - Tüberküloz riskini arttıran, bağışıklığı baskılanmış TCT (tüberküloz cilt testi) pozitif kişiler. - Koruyucu tedavi 6 ay süreyle mi veriliyor? 6 yaşından küçük çocuklara koruyucu tedavinin sonunda TCT yapılır. Negatif bulunursa, BCG aşısı yapılır; pozitif bulunursa bir şey yapılmaz.

KORUYUCU İLAÇ TEDAVİSİ DOZU VE SÜRESİ Erişkinlerde (Kemoproflaksi için izoniyazid) günde 5 mg/kg (maksimum 300 mg), çocuklarda 10 mg/kg/gün hesabıyla 300 mg’ı geçmeyecek şekilde 6 ay süreyle verilir. Hasta, koruyucu ilaç tedavisini reddederse, 3-6-12-24 aylarda akciğer filmi çekilir; film ya da semptomlarında tüberküloz şüphesi doğarsa balgamı incelenir; hastalık açısından izlenir. - Tüberküloz hastasının yakın çevresi ne yapmalı? Verem Savaş Dispanseri’ne kontrole gitmeliler. Dispanserde yapılan kontrol sonrasında gerek görülen kişiler koruyucu tedavi almalı. Koruyucu tedavi de Verem Savaş Dispanserleri tarafından ücretsiz olarak veriliyor zaten.

 

ÇOCUKLUK ÇAĞI TÜBERKÜLOZU - Çocukluk çağında tüberküloz tanısı nasıl konur ve tedavisi nasıldır? 2-3 haftadan uzun süren öksürük, ateş, gece terlemesi, halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı gibi yakınmaları olan çocukta tüberküloz akla gelmelidir. Ancak bazen bu yakınmalar erişkindeki kadar belirgin olmayabilir. Tüberküloz hastalığı varlığını düşündüren yakınmaları olan çocukta, akciğer grafisi bulguları ve tüberkülin cilt testi  (PPD) de pozitif ise kuvvetle tüberküloz düşünülür. - Çocuğun tüberkülozlu bir erişkinle teması olması da önemli mi? Tüberküloz düşünülen çocukta mutlaka aile taraması yapılmalı. Çocuk balgam verebiliyorsa, balgam örneği ya da yutulan balgamları incelemek için mide suyu incelemesi yapılabilir.  Yakınmalar genellikle hafif başlar, yavaş ilerler. Hastalar bu yakınmaları başka nedenlere bağlayabilir ve doktora geç gidebilir. Bu durum hastalığın daha çok yayılmasına ve tutulan organın daha fazla tahrip olmasına neden olur. Bu arada hasta çevresine mikrop saçar ve daha çok kişinin enfekte olmasına neden olur. Bu nedenle özellikle 2 haftadan uzun süren öksürük ve diğer yakınmaları olan kişilerin en kısa zamanda sağlık merkezine başvurmaları çok önemli.

- Tüberküloz cilt testi  (PPD) nedir, kimlere yapılır, nasıl yorumlanır? Tüberküloz cilt testi, tüberküloz basilinin hücre duvarından elde edilen ve antijenik özelliği olan bir proteinin, küçük bir iğne ile kol derisi içine uygulanması ve 2-3 gün sonra oluşan kabarıklığın değerlendirilmesi şeklinde yapılan bir testtir. Kabarıklığın oluşması tüberküloz basili ile karşılaşıldığını ve infeksiyon varlığını gösterir. Kabarıklık oluşmaması ise tüberküloz basili ile karşılaşılmadığı anlamına gelir.

TÜBERKÜLOZ CİLT TESTİ:
BCG AŞISI OLANLARDA:
0-5 mm negatif kabul edilir.
6-14 mm BCG’ye atfedilir.
15 mm ve üzeri pozitif kabul edilir, enfeksiyon olarak değerlendirilir.

BCG AŞISI OLMAYANLARDA:
0-5 mm negatif kabul edilir.
6-9 mm şüpheli kabul edilir, 1 hafta sonra test tekrarlanır; yine 6-9 mm bulunursa negatif  kabul edilir; 10 mm ve üzeri pozitif kabul edilir.
10 mm ve üzeri pozitif kabul edilir.

- Tüberküloz hastası hastanede yatarak mı tedavi edilmeli?
Her hastanın mutlaka yatırılması gerekmez. Ancak genel durumu bozuk, yaygın hastalığı olan, aşırı kan tükürmesi olan, ek medikal problemi olan, ilaç yan etkisi çıkan ve tedaviye uyumsuz olan hastaların hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi gerekir.

TEDAVİDEN 2-3 HAFTA SONRA BULAŞTIRICILIK YOK OLUYOR!
- Hastalığı bulaştırıcılık ne kadar sürüyor?
İlaç tedavisine başlandıktan sonra bulaştırıcılık hızla kaybolur. Eğer kullanılan ilaçlar etkili ise tedaviden 2-3 hafta sonra bulaştırıcılık büyük oranda yok olur.

- Tüberküloz tedavisinin yan etkileri var mı? Yan etki görüldüğünde ne yapılmalı?
Tedavi sırasında yan etkiler ortaya çıkabilir. En sık görülen yan etkiler, cilt döküntüsü, kaşıntı, iştahsızlık, bulantı, kusma, karın ağrısı ve görme bozukluğudur. Bu durumların ortaya çıkması halinde derhal doktora başvurulmalı. Tedavinin temel ilaçlarından biri olan rifampisin, idrar, göz yaşı ve büyük abdesti turuncuya boyayabilir. Endişelenecek bir durum değildir.

- Tüberküloz hastalığı iyileşir mi?
Tüberküloz kesinlikle iyileşebilen bir hastalık. İlaçlarını önerilen şekilde aksatmadan, yeterli süre içen hastaların hemen hepsi başarıyla tedavi ediliyor.

- Tüberküloz hastalığı kimlerde iyileşmez?
1- İlaçlarını düzenli kullanmayan hastalarda iyileşmez.
2- İlaca dirençli tüberküloz hastaları bilinen temel ilaçlarla iyileşmez.

- Tüberküloz tedavisi başarısında beslenmenin önemi nedir?
Sağlıklı kişiler için gereken düzenli ve yeterli beslenme tüberküloz hastaları için de geçerli. Tedavinin başarısında temel olan ise ilaç tedavisidir.

- Tüberküloz hastası evde nasıl ve nerede yaşamalıdır?
Tüberküloz hastası güneş gören ve sık havalandırılabilen bir odada kalmalı. Öksürürken, hapşırırken, konuşurken ağız ve burnunu kapatmalıdır.

- Tüberküloz tedavisi sürerken kişi okula-işe devam edebilir mi?
Fiziksel durumu uygun olan hastalar, balgamlarında tüberküloz basili olmadığı gösterildiğinde, ilaçları düzenli kullanmak koşuluyla çalışabilir ve okula devam edebilirler.

 

- Tüberküloz hastasının yapması gerekenler neler? • Tüberküloz ilaçları her gün düzenli olarak alınmalı. • Tüberküloz ilaçları alırken, doktora danışmadan başka ilaçlar kullanılmamalı. • İlaçlara bağlı yan etki oluşması durumunda en kısa sürede doktora gidilmeli. • Tedavi süresince düzenli kontrollere gidilmeli.

NOT:
TCT konversiyonu: Son 2 yılda, bu arada BCG aşısı yapılmamış olmak koşuluyla, daha önce negatif olan TCT’nin en az 6 mm artış göstermesi ve pozitifleşmesi, TCT konversiyonu olarak adlandırılır.