HAMİLELİKTE KANSIZLIK VE DEMİR İHTİYACI

Kadınlarda özellikle hamilelik döneminde en sık karşılaşılan anemi türü demir eksikliği anemisidir. Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Op. Dr. Senai Aksoy hamilelikte kansızlık ve demir ihtiyacı hakkında bilgi veriyor!

Oksijen kanda hemoglobin adı verilen bir proteine bağlanarak taşınır. Alyuvarlarda bulunan hemoglobin aynı zamanda kana kırmızı rengi veren maddedir. Hemoglobinin normalden düşük olması ise anemi olarak isimlendirilir.

Demir, hemoglobinin ana yapısında bulunan bir elementtir. Amerika Birleşik Devletlerinde kadınların yüzde 10-30'unun anemik olduğu düşünülmektedir. Kadınlar erkeklere göre anemiye biraz daha eğilimlidirler. Bunun temel nedeni adet kanamaları ile düzenli ve sürekli olarak kan kaybetmeleridir. Ayrıca kadınların beslenme alışkanlıklarının erkeklerden farklı olması da anemiye olan eğilimi arttırmaktadır. Hamilelik anemi riskini arttıran bir süreçtir. Kan temel olarak 2 bölümden oluşur. Birinci bölüm şekilli elemanlar denilen akyuvar, ikinci kısım ise bu şekilli elemanları taşıyan sıvı yani alyuvar gibi hücreler. Kırmızı kürelerin (alyuvar, eritrosit) plazmaya göre olan yüzdesine hematokrit adı verilir. Normalde hematokrit yüzde 38-45 arasındadır. Yani kanın yüzde 38 - 45'i şekilli elemanlar geri kalanı ise plazma tarafından oluşturulmaktadır. Hamilelik sırasında kan hacmi yaklaşık yüzde 50 artar. Bu artışın büyük bir bölümü plazma kısmındadır. Alyuvarlar plazma kadar hızlı çoğalamazlar. Bu durumda kan içinde alyuvar konsantrasyonu azalır ve hamilelik öncesi dönemde olduğundan daha aşağılara iner. Bu durum özellikle hamileliğin ilk yarısında belirgindir. Hamilelik ilerledikçe alyuvar yapımı artar.

Yapım artışı ise demire olan ihtiyacı arttırır. İlk başlarda gerek duyulan demir vücuttaki depolardan karşılanır ancak çoğu zaman bu depolar ihtiyacı karşılamada yetersiz kalır. Eğer kişi diyet ya da ilaçlar ile yeteri kadar demir almıyor ise anemi ortaya çıkar. Bu tür anemiye hemodilüsyonel anemi adı verilir. Hamile kadınların yaklaşık yüzde 20'sinin anemik olduğu bilinmektedir. Genel olarak hemoglobinin 10 gr/dL altında olması anemi olarak tanımlanır. Hemodilisyon varlığında hematokrit düzeyi yüzde 38-45'den yüzde 34 civarına düşer. Çoğul gebeliklerde bu değer yüzde 30'a kadar inebilir. Gebeliğe bağlı bu fizyolojik hemodilusyon oksijen taşıma kapasitesinde bir azalmaya neden olmaz ve aneminin hamilelikte doğurduğu riskleri arttırmaz. Asıl problem olan hamileliğe anemik olarak başlamak ya da hamileliğin ilk 3 ayında anemik olmaktır.

HAMİLELİKTE GÖRÜLEN ANEMİNİN OLASI NEDENLERİ
-Demir eksikliği anemisinin en sık karşılaşılan nedeni yetersiz demir alımıdır. Demir hayvansal gıdalarda ve yeşil yapraklı sebzelerde bol miktarda bulunur.
-Folik asit yetersizliği de anemiye neden olur.
-Basur ya da benzeri patolojiler nedeni ile kronik kan kaybı
-Gelişmekte olan bebeğin annesinin depolarını tüketmesi
-Travma, kaza gibi durumlarda ani ve fazla miktarda kan kaybı

DEMİR EKSİKLİĞİNİ TETİKLEYEN FAKTÖRLER
-Çoğul gebelik
-Beslenme bozukluğu
-Sigara kullanımı (besin maddelerinin emilimini azaltır)
-Alkol kullanımı
-Sindirim sistemi hastalıkları
-Bazı ilaçların kullanımı

DEMİR EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Pek çok olguda kişi anemik olduğunun farkında değildir. Anemi birden değil de yavaş yavaş geliştiği geliştiğinde vücut bu duruma tolerans geliştirir. Anemi sıklıkla rutin yapılan incelemeler sırasında anlaşılır. En sık karşılaşılan belirtiler şunladır:
-Halsizlik
-Çabuk yorulma
-Soluk görünüm
-Çarpıntı
-Merdiven çıkma, yürüyüş gibi aktivitelerde hemen yorulma ve nefes nefese kalma
-Başdönmesi, baygınlık
-Başağrısı
-Tırnak diplerinin soluklaşması
-Sarılık (nadir)
-Karın ağrısı (nadir).

Bu belirtilerin büyük bir kısmının hamileliğin erken döneminde de normalde görülebilen yakınmalar olduğu gözden kaçırılmamalıdır.

ANEMİ TANISI
Aneminin tanısı çok kolaydır. Yapılacak olan bir kan sayımı ile anemi varlığı saptanabilir. İlk kontrolde yapılacak olan kan sayımı hamilelik öncesi anemi varlığının anlaşılması açısından önemlidir. Hamilelik takipleri sırasında kan sayımı 24 - 28. haftalarda tekrarlanmalıdır.

ANEMİ TEDAVİSİ
Tedavi sırasında anne adayının demir depolarının yeniden doldurulması amaçlanır. Bundan dolayı ağızdan alınan ilaçlar veriler ve demir açısında zengin bir beslenme programı uygulanır. Günlük doz 200 mg/gün elementer demirdir. Tedavi sonucunda anemi iyileşse bile demir depolarının dolmasını sağlamak için tedaviye 3 ay daha devam edilir.

Anemi tedavisinin bulantı, kusma, ishal, kabızlık, midede rahatsızlık gibi yan etkileri ortaya çıkabilir. Yan etkilerden kurtulmak için haplar yemeklerden sonra alınabilir. Anemi tedavisi esnasında anne adaylarının demirin emilimini azaltan besinleri tüketmemesi ve bu tarz ilaçları almaması gerekir. Bunlar arasında antiasit ilaçlar, kalsiyum tuzları, süt ve süt ürünleri, tetrasiklin türü antibiyotikler yer alır. Demirin emilimini artırmak için demir ilaçlarının portakal suyu, proteinden zengin gıdalar ile birlikte ve aç karnına alınması uygun olur. Bununla beraber karaciğer, kırmızı et, yumurta, kuru bakla, tahıl, taze sebze, kuru meyve gibi demirden yana zengin gıdaların tüketilmesi gerekir.

GÜNLÜK DEMİR İHTİYACI NE KADARDIR?
Yaş               Erkek (mg/day)    Kadın (mg/day)
0-6 ay               0.27            0.27
7-12 ay               11                 11
1-3 yaş               7                   7
4-8 yaş               10                  10
9-13 yaş                               8                  8
14-18 yaş            11                   15
19-50 yaş             8                    18
51 ve yukarısı yaşlar    8                      8
Hamileler                            27
Emzirenler                                  10
(18 yaşından küçük)
Emzirenler                                   9
(18 yaşından büyük)

DEMİR EKSİKLİĞİ HANGİ SORUNLARA YOL AÇAR?
Demir eksikliği anemisi hamilelikte bazı sorunlara neden olabilir. Bunların en önemlisi erken doğum riskindeki artıştır.
-Erken doğum riskinde artış
-Rahim içi gelişme geriliği
-Düşük doğum ağırlıklı bebek
-Doğum sonrası annenin iyileşmesinde gecikme
-Doğum sonrası annede enfeksiyon riskinde artış
-Doğumda normal miktardaki kan kaybının anemik kadında tehlike yaratacak düzeylere ulaşması

DEMİR EKSİKLİĞİNE KARŞI NASIL ÖNLEM ALINABİLİR?
-Yeterli miktarda demir içeren besinler tüketin
-Yeterli miktarda folik asit içeren besinler tüketin
-Yeterli miktarda C vitamini alın. C vitamini demirin bağırsaklardan emilimini kolaylaştırır.
-Kontrollerinizi ihmal etmeyin
-Doktorunuz tarafından verilen vitamin ve demir ilaçlarını düzenli olarak kullanın

BAZI BESİNLERDE BULUNAN DEMİR MİKTARI
Madde                Porsiyon   Demir içeriği (mg)*
Biftek      100 gram      2.31
Tavuk   100 gram      1.13
İstiridye   6 adet        5.04
Karides      8 adet 1.36
Ton balığı    80 gram konserve 1.30
Ispanak      1/2 kap, pişmiş   3.20
Kuru erik   5 adet 1.06
Patates (kabuklu)   1 ortaboy   2.75
Kuru fasulye   1/2 kap, pişmiş   2.60
Mercimek       1/2 kap, pişmiş   3.30