“ÇOCUĞUMUN HAYALİ BİR ARKADAŞI VAR!”

Yavrunuz son zamanlarda size sizin hiç bilmediğiniz, görmediğiniz bir arkadaşından mı söz ediyor? Onunla neler yaptığını, hatta zaman zaman evden hiç çıkmadığı halde onunla hayvanat bahçesine gittiğini ya da Ali’nin annesinin onları denize götürdüğünü mü söylüyor? Şaşırmayın ve endişelenmeyin. Çocuğunuzun hayali arkadaşına “Merhaba” deyin. Anne babaları endişelendiren, ancak çocuk gelişiminin normal parçalarından biri olan “hayali arkadaş” kavramı hakkında her şeyi Uzman Pedagog Nilçin Doyran Bengisu ve Psikolojik Danışman Tuğba Gürçağ anlatıyor.

Uzman Pedagog Nilçin Doyran Bengisu, aileleri çocukların hayali arkadaşlar ve bunun çocuk psikolojisindeki önemi hakkında şöyle uyarıyor: “Çoğu aile aslında çocuğunun odasından gelen mırıldanmalara şahitlik etmiştir ve kiminle konuşuyorsun diye sorduğunda ‘kimseyle’ yanıtını almıştır.

ZEKİ VE YARATICI ÇOCUKLARIN HAYALİ ARKADAŞLARI OLABİLİR
Birçok çocuğun ‘hayali arkadaşı’ vardır. Bazı çocuklar oyuncaklarını ya da bebeklerini hayali arkadaşı olarak görürken, bir kısmı da tamamen görünmez hayali arkadaşlar yaratır. Araştırmalara göre, hayali arkadaşı olan çocukların zeki, yaratıcı ve hayal güçlerinin son derece gelişmiş olduğu tespit edilmiştir.

3-5 YAŞ ARASI ORTAYA ÇIKIYOR
Hayali arkadaş, çocuklarda 3-5 yaş arasında ortaya çıkar ve çocuğun gelişimi için önemlidir. Hayali arkadaşın olması, kız ve erkek çocukları arasında herhangi bir cinsiyet farklılığı göstermemektedir. Hayali arkadaş, sembolik oyun ile birlikte ortaya çıkar ve sembolik oyunun bir parçasıdır. Hayali arkadaş, bu dönemde çocuğun oyunlarına eşlik eden, eğlenceli, her zaman yanında olan oyun arkadaşıdır. Çocukların güven duyduğu, kimseye anlatamadıkları sırlarını anlattıkları en yakın arkadaşları konumundadır.

Çocuğa göre bu hayali arkadaş son derece gerçektir. Onlarla masada yemek yerler, arabada yanında otururlar ve aile içinde diğer bireyler gibi konuşmaları için söz verilir. Genellikle hayali arkadaşının ismini de çocuk verir. Bazen hayali arkadaş çocuğun diğer bir benliği gibidir; yapmaması gereken şeyleri yapan ya da kötü sözleri söyleyen onaylanmayan diğer bir yanı gibi. Bazen de sadece oyun arkadaşıdır. Yemekten önce kurabiyeleri yiyen kişi olarak hayali arkadaşını suçlaması çocuğun doğru ile yanlışı ayırt ettiğini gösteren bir işarettir. Çocuk yaptığı yanlışın sorumluluğunu alabilecek durumda değildir ve bunun için hayali arkadaşını suçlar.

HAYALİ ARKADAŞIN ÇOCUĞA FAYDALARI
Çocuğun gelişiminde hayali arkadaşın birçok faydası vardır. Öyle ki, çocuğa yaşamındaki stres faktörleri ile baş etmeyi öğretir, problem çözme becerisini arttırır, korkularını yenmesine yardımcı olur. Çocuğun duygularını anlamak için ailelere de ipuçları verir.

Çocuğun hayali arkadaşı ile ilgili anlattıkları aile tarafından çok iyi dinlenmelidir; çocuk kendi iç dünyasını hayali arkadaşı üzerinden anlatarak ipucu veriyor olabilir. Eğer çocuğun hayali arkadaşı karanlıktan korkuyorsa, bu gerçekte çocuğun karanlıktan korktuğunu gösterir. Ya da çocuk bir şeyi yapmak istemediği zaman hayali arkadaşı istemiyormuş gibi davranarak reddediyordur.

AİLELER NE YAPMALI?
Aileler, hayali arkadaş ile ilgili çocuğa sorular sormamalı ya da onlarla konuşmaya çalışmamalı. Bu durumda çocuk hayali arkadaşı ile fısıltıyla konuşmaya başlayacak ve hayali arkadaşını saklayacaktır. Bu da çocuğun yaratıcılığına müdahale etmek demektir.

AİLELERİN HAYALİ ARKADAŞ İLE İLGİLİ ENDİŞELENMELERİ GEREKEN DURUMLAR:
• Çocuğun tek arkadaşının hayali arkadaşı olmasına izin verilmemeli, çocuğun sosyal ortamlarda bulunması sağlanmalı. Eğer çocuğun hayali arkadaşı dışında hiç arkadaşı yoksa ve yaşıtlarıyla oynamaya karşı ilgisiz ise o zaman bir uzmana başvurulmalı.
• Çocuğun yaptığı her kötü davranışı için sorumluluğu hayali arkadaşına yüklemesine engel olunmalı. Gerçek ile hayal arasındaki farkı anlamasına yardımcı olunmalı.

NASIL GEÇER?
Nasıl ki, çocuklarda hayali arkadaşın olması normal karşılanıyorsa, yine çocuk 4-5 yaşına geldiğinde hayali arkadaşın artık ortadan yavaş yavaş kaybolması gerekir. Çocuk okula başladığında yaşıtları ile zaman geçirip, oyun oynamanın daha eğlenceli olduğunu anlar ve zamanla hayali arkadaş unutulur. Çocuğun hayali arkadaşı ya kendiliğinden ortadan kaybolur ya da dönmeyeceği uzun bir tatile çıkar. Bu sürecin uzaması ya da yaşıtlarıyla zaman geçirmeyi istememesi durumunda bir uzmandan yardım alınmalıdır.”

Psikolojik Danışman Tuğba Gürçağ:
“HAYALİ ARKADAŞ ÇOCUĞUN GİZLİ MESAJLARINI YANSITABİLİR”
“Çocuk gelişimi açısından bakıldığında; hayali arkadaşlar ilk karşılaşıldığında anne babaları endişelendiren, ancak aslında normal gelişim seyrinde çokça karşımıza çıkan bir durumdur. Ayrıca bu arkadaşlar çocukların baş etmekte zorlandıkları sıkıntıları çözmek, zorlandıkları durumlar ile baş etmek, iç dünyalarında huzursuzluk yaratan durumların açığa çıkmasına ve çözülebilmesine yardımcı olmak, günlük stres faktörleri ile uğraşmak gibi konularda onlara yardımcı olabilirler. Bazen çocuklar sahip olmak istedikleri özellikleri hayali arkadaşlarına yükleyerek farklı roller deneme fırsatını da elde edebilirler. Oyunlar sırasında bazen hayali arkadaşlarına bağırabilir, bazen onları eve davet edip misafircilik oynayabilir, bazen onlara yardım edebilir ve bu sayede farklı rollere bürünebilirler. Bazen çocuklar hayali arkadaşlarının annesi, babası, öğretmeni olarak, tıpkı kendi anne, baba, öğretmenlerinin onlara davrandığı şekilde oynayarak bir oyun sürdürebilirler. Burada çocuklar kendi anne, baba ve öğretmenleri ile olan ilişkilerine dair ipuçları verebilirler. Bu tarz oyunlarda çocuklar çok memnun oldukları, hoşlarına giden durumları canlandırabilirken; bazen de canlarını sıkan, hoşlarına gitmeyen ve değiştirilmesini istedikleri bazı durumları canlandırarak yetişkinlere önemli mesajlar veriyor olabilirler.

ZORLUKLARLA DAHA RAHAT BAŞEDERLER
Özellikle aile içinde yaşanan sıkıntılı dönemlerde, anne baba ayrılığı, yeni bir kardeşin aileye katılımı, ailede yaşanan ölüm ve yas durumları, sağlık problemleri, taşınma, iş değişikliği, yuvaya başlama, yuva değiştirme gibi yaşam olaylarının ortaya çıktığı zaman dilimlerinde hayali arkadaşlar ile oynanan oyunların sıklığında artış görülebilir. Bu sayede çocuklar, iç dünyalarında yaşadıklarını oyunlar sayesinde dış dünyaya transfer ederek bu zor dönemlerle daha rahat başedebilirler. Hayali arkadaşlar ile oynanan oyunlarda genellikle çocuklar otorite figürünü canlandırmayı tercih edebilirler. Bu sayede hem kontrolü ele geçirirler, hem de karar verme becerilerini geliştirebilirler. Böylece özgüvenlerini de geliştirme şansını elde ederler.

KORKULARLA BAŞETMESİNİ VE BİRÇOK BECERİYİ KAZANMASINI SAĞLAR
Korkularla başetme konusunda hayali arkadaşlar ile oynanan oyunlar iyi bir yansıtma yolu olarak kullanılabilir. Hayali oyunlar çocukların güç, otorite, ilişki kurma şekilleri gibi kavramları öğrenmesine fırsat tanır. Hayali oyunlar sırasında çocuklar sözel ifadeyi kullanma, mimiklerini kullanma, kendini ve isteklerini ifade etme, istemediklerini ifade etme, hakkını koruma, rol yapabilme gibi becerilerini kullanarak geliştirirler.

OYUN OYNAMASINI YASAKLAMAYIN!
Anne babalar hayali arkadaşlar ile ilk kez karşılaştıklarında bir şaşkınlık yaşayabilirler. Bu tarz durumlarda bu arkadaşlar ile oyunlara yasak koymak yerine izin verici olmak daha uygun bir tutumdur. Çocuklar dahil ettiklerinde oyunlara katılmak, empatik yaklaşarak ve arkadaşlarını anladığını ve kabul ettiğini fark ettirmek, ancak oyunda ve rollerde bazı sınırlar olduğunu ona hatırlatmak ve gerektiği zamanlarda kırmadan ve kızmadan onu gerçek dünyaya döndürmek unutulmaması gereken önemli noktalardır. Hayali oyunların sıklığı, gerçek arkadaşlar ile oynanan oyunların sıklığından çok daha fazla ve hayali arkadaşların sayısı gerçek arkadaşların sayısından çok daha fazla ise, burada bir müdahale gerekiyor olabilir. Gerçek arkadaşları ile iletişim kurmakta zorlanan çocuklar genellikle hayali arkadaşları ile oyun oynamayı tercih ederler. Burada ebeveynlere düşen en önemli görev; çocuklarının gelişim özelliklerini takip etmek, onları gözlemleyerek tanımak, arkadaşları ile ilişkileri ve iletişim kurma kaliteleri ve oyunları ile oyunlarının içerikleri hakkında bilgi sahibi olmaktır.

Bu noktada bilgi ve destek alınabilecek en önemli kişiler; eğer anne çalışıyor ise çocuğun bakımını sağlayan kişiler ve eğer çocuk bir okul öncesi kuruma devam ediyor ise yuvadaki öğretmeni ve yuvadaki pedagogdur. Tüm bu kişiler ile iletişim ve işbirliği halinde olmak ve çocuk hakkında bilgi alışverişinde bulunmak, ondaki gelişimi ve farklılıkları birlikte konuşmak, gereken durumlarda uygun müdahaleleri yapmak için çok önemlidir.

ÇOCUKLARINIZI SOSYAL FAALİYETLERE YÖNLENDİRİN
Anne babalar, çocuklarını yaşıtlarının bulunduğu ortamlara girmek konusunda olumlu yönde motive ederek yüreklendirmeli ve bunun için fırsatlar yaratmalıdırlar. Doğum günü partileri, parklar, oyun grupları ve yuvalar, sosyal ve sportif faaliyetler, çocuk tiyatroları aynı yaş grubundan çocukların birlikte vakit geçirebilecekleri eğlenceli ortamlara örnek olabilir. Bu tarz ortamlarda bulunarak yaşıtlarıyla vakit geçiren ve bundan keyif alan çocuklar, hayali arkadaşlarının yerine gerçek arkadaşlarını koymayı tercih ederler. Eğer çocuğunuz 5 yaşını geçtiyse ve hala sıklıkla gerçek arkadaşları yerine hayali arkadaşları ile oynamayı ve vakit geçirmeyi tercih ediyor ve sosyal ortamlarda bulunmayı çok tercih etmiyor veya reddediyor ise, bu durum onun iç dünyasında yaşanmakta olan duygusal bir sıkıntının habercisi olabilir. Bu noktada bir uzman desteğine başvurmak, bu sıkıntının çözümü için izlenmesi gereken en uygun yoldur.”