ÜYE OL | ŞİFREMİ UNUTTUM

İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dermatoloji Ana Bilim Dalı öğretim üyelerinden Prof. Dr. Ertuğrul Aydemir ile yenidoğan bebeklerde cilt bakımını, pişiğin nedenlerini ve pişikten korunma yollarını konuştum.

-Yenidoğan cildinin özellikleri nedir?
Bebek derisi erişkine göre çok incedir, yenidoğan derisi ise çok ince ve hassastır. Doğumda “verniks caseosa” adı verilen sarımsı, yağlı bir  tabaka ile kaplıdır. Bu tabakanın görevi deriyi kuruluktan, su kaybından, kısmen de mikroplara karşı korumaktır. Bu nedenle bebek, tamamen temizlemeye çalışılmamalı, zedelemeden silinmelidir. Bu tabaka zaten kendiliğinden bir hafta içinde kaybolur.

BEBEĞİN İLK BANYOSU
-Doğumdan kaç gün sonra bebek yıkanabilir ve ilk banyoda dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir? Örneğin, suyun sıcaklığı ne olmalı, su içme suyu mu olmalı, ya da kaynatılmış, soğutulmuş su mu olmalı? Ve banyo sırasında kullanılan şampuan nasıl olmalı?
Yenidoğan bebekler ılık su ile her gün yıkanabilir, normal su yeterlidir, özel bir seçim gerekmez, bu banyo bebeği rahatlatır ve uykuya dalmasını kolaylaştırır. Bebek şampuan ve sabunları ile bebeği haftada 2-3 kez yıkamak yeterlidir, çoğu kez sade su amaca uygundur. Bebekler için yumuşak, özel bebek sabunları tercih edilmelidir. Banyo sonrası bebek yumuşak bir havlu ile kurulanmalı; erken dönemde bebek yağları, daha sonraları da bebek nemlendiricileri ile nemin korunması sağlanmalıdır.

-Yenidoğan bebeğin alt temizliğini nasıl yapmak gerekir? Dikkat edilmesi gerekenler kurallar nelerdir? Önerileriniz?
Yeni doğan döneminde saatte bir alt değiştirilmeli, mümkünse sade suyla yıkanıp kurulanmalıdır. Silme tercih edilecekse tahriş etmeyen, özel tek kullanımlık, bebekler için olan temizleyici bezler kullanılmalıdır.

-Bebeğin tırnakları ilk ne zaman ve hangi yöntemle kesilmeli?
Bebeklerin tırnakları uzadığı zaman temiz bir makasla, fazla derin olmadan, düz olarak kesilebilir. Halk arasındaki 40 günden önce kesilmemesi gerektiği söylentisi şehir efsanesidir. Uzun tırnaklarla bebek kendini zedeleyebilir.

PİŞİK NEDİR?
-Bebeklerde sık görülen pişik konusunda neler söyleyeceksiniz?
Öncelikle kavramları iyi oturtmak gerekir, aynı bölgede görülmelerine karşın bez dermatiti (dermatit=egzama) ve pişikler çok karıştırılır ve terimler birbirlerinin yerine kullanılıyor olabilir. Halk arasında pişik olarak adlandırılan hastalık, büklüm yeri iltihabı veya intertrigo dediğimiz olaydır. Her yaşta ve tüm büklüm yerlerinde (kasık, kalça arası, meme altı, kotuk altı vb) olabilir. Bebeklerde özellikle kalça arası ve kasıklarda görülür, bazen boyun, karın kıvrımlarında da olabilir. Islak kalma, terleme sonucu nemlilik ve sürtünme bölgede tahrişe yol açar, kızarma, sulanma olabilir, 2-3 gün sürerse bakteriler ve maya mantarları eklenerek şiddetlenmesine ve uzun sürmesine neden olabilir. Bebeklerde bezin yarattığı kapalı ortam, özellikle bez sık değiştirilmezse, nemin artmasına neden olarak ortamı yatkın hale getirir. Bebeklerin bez bölgesinde bir çok hastalık, benzer ve yanıltıcı görüntü yapabilir, bez dermatiti (dermatit=egzama), alerjik veya irritan (tahrişe bağlı) temas dermatiti, atopik dermatit, sık görülenler ve sık karışanlardır. Pişik olayında belirtiler tamamen büklüm yeriyle sınırlıdır, dışa pek taşmaz. Diğerlerinde tamamen temas alanına bağlıdır. Bebeklerde sıkça görülen bez dermatiti olup, aslında bu bölgede yerleşen tüm benzer olaylara da “bez dermatiti” (diaper dermatiti= napkin dermatiti) genel adı yanlış olarak kullanılmaktadır.

BEBEK BEZİ DERMATİTLERİ (Diaper dermatit) NEDİR? Bez bağlanan, genellikle bebek veya çocuk, fakat daha seyrek olarak erişkinlerde de (idrar ve dışkı tutamama olanlarda) görünen ve bez bölgesiyle sınırlı, bezin temas ettiği alanlarda görülen kızarık, yangılı bir tablodur. Bebeklerin üçte birine yakınında ve genellikle de 6-12. aylarda daha sık görülür (ek besinlerin başladığı dönemler). Bezin altında kalan bölgede özellikle nem ve sürtünme, bunun yanı sıra biriken idrar (amonyak) ve dışkının (enzimler) etkileriyle oluşan bir irritan temas dermatiti olarak tanımlanır. Burada olayın başlangıç noktası ve en önemli kısmı, bezin yarattığı, buharlaşmayı engelleyen ortamdır. Bezin sık değiştirilmemesi olayın rastlanma olasılığını ve şiddetini arttırır. Bebeklerin bezlenmediği toplumlarda diaper dermatiti görülmez. Buharlaşamayan nem deri tarafından emilir ve maserasyona (nemli şişme) neden olur. Kuru derinin birbirine veya başka bir yüzeye sürtünmesi sorun çıkarmazken, nemli ve şişik deri sürtünme sonucunda kolayca zedelenir ve tahriş olur, burada deriyle bezin sürtünmesi ilk plandadır. Derinin tahriş edicilere geçirgenliği arttığı gibi, ter ve suyla uzun süre temas dahi irritasyon nedenidir. Yerleşim özelliği de temelde bu sürtünmeye bağlıdır. İshal durumunda (antibiyotik kullanımı da dahil) bağırsaktan geçişin hızlı olması nedeniyle dışkıdaki sindirime ait enzimler artar ve bunlar da tahrişi arttırır. Üç günden daha uzun süren bez dermatitlerinde tabloya sıklıkla maya mantarlarının eklendiği kabul edilir. Yeni geliştirilen, süper emici jel merkezli çocuk bezlerinin kullanımıyla bu oranlar hızla azalmıştır. Karakteristik yerleşim alanları idrarın ve bezin değdiği alanlardır. Cinsel organlar, uylukların gövdeye yakın kısımları, karın alt kısımları ve kalçaların dışbükey yüzleri, bel bölgesi ve anüs çevresi tutulabilir. Pişiğin aksine, tipik özellik deri kıvrımlarının etkilenmemesidir. Başlangıçta deri kuruluğu şeklinde görülebilir. Bunu kızarıklık ve hafif nemli deri izler. Hafif olgularda birkaç gün içerisinde kendiliğinden iyileşebilir. Daha sonra mantar ve bakteriler yerleşebilir. Şiddetlendiğinde sıyrık ve yaralar gelişebilir. Keskin sınırlı, zımba biçimi yaralar tipiktir. Kumaş bez kullananlarda ve uzun süren ishali olanlarda daha fazla görülür. 72 saati aşan bez dermatitlerinde maya mantarlarının varlığı kesin kabul edilir ve bez dermatitli bebeklerin yüzde 80’ine yakınında saptanır.

BUNLARA DİKKAT!
-Pişik ve bez dermatitinin oluşmaması için dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?

-Bez bölgesinin kuru tutulması, bezin yeni doğan döneminde saatte bir, sonra 2 saatte bir değişimi sağlanmalıdır (özellikle ishali olan çocuklarda ve yenidoğanlarda). Normal bebeklerde 3-4 saate çıkılabilir. 10-12 saatlik bir uykuda en az bir kez bez değiştirilmelidir. İdrar veya dışkılamadan sonra ise hemen değiştirilmeli. Deriye sıkıca yapışmalarını önlemek için tam uygun bedende veya daha iyisi bir beden büyük bez kullanılmalıdır.

- Süper emici tek kullanımlık çocuk bezi kullanımı yeğlenmelidir.

- Her bez değişiminde irritanlar azaltılmalı, bez bölgesi su ile temizlenmeli, sonra nazikçe, sürtmeden, tamponlama şeklinde kurulanıp bir süre açık bırakılmalıdır. Aşırı sabun kullanılmamalı, deterjanlardan kaçınılmalıdır. Suda çözünen (Y/S) bir kremle temizlemek çok yararlı olabilir irritasyonu çok azaltır. Kokusuz ve alkolsüz kağıt mendiller olabilir. Pamuklu giysiler giydirilmeli veya minimal katkı içeren ürünler kullanılmalı

-Deri üzerinde bariyer (engelleyici tabaka ) oluşturan nemlendiriciler bebeğin altı her değiştirildiğinde kullanılmalı. Bunlar hem yüzeyde teması, sürtünmeyi engelleyici tabaka yapar, hem de hücreler arasında harç pozisyonundaki deri yağlarının yerini de kısmen alarak derinin direncini arttırır, su kaybını azaltır. Bu amaçla çinko oksit, dimetikon, lanolin veya vazelin içeren ürünler tercih edilebilir. Çinko oksitli ürünler kalın tabaka olarak uygulandıysa bir sonraki sefer tamamen temizlemek için çabalamaya gerek yoktur, çok zor çıkarlar ve etkinlikleri sürer.

-Vazelin emdirilmiş bezler de bariyer görevini kısmen sürdürebilir

BEBEK BEZİ NASIL OLMALI?
Bebek bezi uygun değilse pişiğe neden olur mu? Sağlıklı bir bebek bezi nasıl olmalıdır?
Tek kullanımlık bezin olmadığı, kumaş bezlerin yıkanıp yıkanıp kullanıldığı dönemleri yaşamış biri olarak bu konuda yeterli deneyim ve bilgi sahibiyimdir. Bunlar, emdikleri idrar ve dışkıyı, hapsedemedikleri için, ısı ve nem miktarında, dışkı enzimlerinin miktar ve aktivasyonunda artışla irritasyon ve bez dermatiti çok görülürdü, fakat biz bu mekanizmaları bilmez, yalnız bez dermatitini görürdük. Çok bol miktarda ve kalın tabaka çinko oksit pomadı kullanarak çok az sayıda bez dermatiti ile bu dönemleri atlattık. Tek kullanımlık bezleri pahalı olup zor bulunduğu için yalnızca misafirlikte kullanırdık. İyi kalite, süper emici tek kullanımlık çocuk bezi kullanımı çok yararlıdır. Günümüzde çok iyi emici, yumuşak yüzeyli, ince, tahriş etkisi sıfıra yakın ve fiyat olarak ulaşılabilir düzeyde, çok iyi tek kullanımlık bezler vardır. Gelişmiş ülkelerde tek kullanımlık bez kullanımı yüzde 90’lara ulaşmaktadır. Bezin sık değişmesi kadar kalitesi de önemlidir. Bu bezlerin deriye temas eden kısmında genellikle tek yönlü geçirgen bir tabaka olup, sıvıyı içeri aktarır, ama dışarı verme özelliği çok zayıftır. En içte çocuk bezi teknolojisindeki en önemli gelişme olan poliakrilat polimerleri bulunur. 1980’li yılların ortasında bulunan bu madde, sıvı temasıyla jel oluşturarak ağırlığının 80 katı kadar sıvı tutabilir ve geri bırakmaz. Bu ürünler sayesinde bez dermatiti büyük ölçüde engellenebilmektedir. Yeni bir bez çeşidi ise mikroporlu, nefes alabilen ürünlerdir. Bunlarda sıvı sızıntısı olmamakla birlikte, su buharı özel tabakalar aracılığıyla uzaklaştırılır. Bu yeni, nefes alan bezler daha az kapama ve nemlenme yapar, normal deri nemini korur, sürtünme ve maserasyonu ortadan kaldırır; mantar, bakteri gelişmesini engeller ve bez dermatiti önlenmesinde ek bir yarar sağlarlar. Ayrıca, bezin deriye temas eden kısmında vazelin ve çinko oksit kullanımı, bariyer görevine ek destek sağlar.

BEBEĞİN BEZ DEĞİŞİMİ
-Bebeğin altı günde kaç kez değiştirilmelidir?
Yeni doğan döneminde saatte bir, sonra 2 saatte bir. Sonra, normal bebeklerde 3-4 saate çıkabilir. Bazı özel tek kullanımlık bezler, artık bir de ıslaklık göstergesi taşımakta olup, bez üzerinde yer alan gösterge, bez sıvı ile temasa geçtiğinde sarıdan mavi renge dönüşerek, ebeveynlere bezi ne zaman değiştirmeleri gerektiği konusunda yardımcı olmaktadır.

- Her bez değişiminde pişik önleyici krem de kullanılmalı mı?
Kullanılmasında yarar var, fakat çinko oksit esaslı koruyucular iyi yapışarak, uzun süre varlıklarını korurlar, bunlarda sık yineleme gerekmez.

-Pişik önleyici krem seçimi için önerileriniz var mı?
İdrar, dışkı ve diğer tahriş edicilerin geçişine engel olacak, bariyer etkisi olan bir krem uygundur.

-Pişik kremi seçerken önerileriniz?
Pişik veya bez dermatiti ortaya çıktığında uygulanacak özel bir pişik kremi kavramı yok; ancak dermatoloğun önerdiği tedaviler uygulanmalıdır.

-Pişik hangi aşamada doktor muayenesi gerektirir? Geçmeyen pişiklerde nasıl bir yol izlemek uygun olur?
Eğer pişik veya bez dermatiti tam geliştiyse, kızarıklık, kepeklenme, sulanma, yanma vb. varsa muhakkak bir deri hastalıkları uzmanının görmesi gerekir, izlenecek yolu o belirler.

-Bebeklerde pişikle karıştırılan başkaca cilt sorunları var mı?
Bebeklerin bez bölgesinde birçok hastalık, benzer ve yanıltıcı görüntü yapabilir, bez dermatiti, alerjik veya irritan (tahrişe bağlı) temas dermatiti, atopik dermatit en sık görülenlerdir. Ayrıca sedef hastalığı, seboreik egzama ve başka bazı hastalıklar da benzer görüntü verebilir.

-Pişik, ileri seviyede egzamaya neden olur mu?
Pişik ve bez dermatiti zaten bir çeşit egzama sayılırla. Ayrıca iyi bakım yapılmaz, sık bez değiştirilmezse, üstüne daha şiddetli tahriş egzamaları eklenebilir.

KORTİZONLU MERHEMLER
-Tedavilerde kullanılan kortizonlu merhemlerden anneler tedirgin oluyor. Siz ne dersiniz?
Kortizonlu kremler bölgedeki kızarıklık, şişlik, sulantıyı kurutmak, zemini düzeltmek için çok yararlıdırlar. Fakat, doğru seçim yapılarak dermatolog önerisiyle düşük güçlü olanların kısa süre kullanılmaları gerekir. Bu şekilde kullanılırsa, eş-dost önerisiyle tedaviye kalkışılmazsa sorun çıkmayacaktır. Genellikle mantar ve bakterilere etkili ilaçlarla birlikte kullanılır ve en iyi verimi verirler.
 
-Ya pudra kullanımı nasıl olmalı?
Sık başvurulmasına karşın pudralar yalnızca tamamen kuru, sağlam deride kuru tutmak ve sürtünmeyi önlemek amacıyla kullanılabilir; tedavi etkisi yoktur, dermatit varsa kullanılmamalıdır.

Röportaj fotoğrafı: Uygar Taylan